1. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am ddiogelwch tomenni glo yn Nwyrain De Cymru? OQ57887

Diolch. Hoffwn gyfeirio'r Aelod at y datganiad llafar a wnaed ddoe, ac yr ydym yn dadlau hyn y prynhawn yma wrth gwrs. Fel y dywedasom yn glir, mae arolygiadau o domenni sydd wedi’u graddio’n uwch wedi'u cwblhau'n ddiweddar, ac rydym wedi ymrwymo £44.4 miliwn ar gyfer gwaith cynnal a chadw dros y tair blynedd nesaf.

Diolch am yr ateb.

Roedd yn amlwg o’r datganiad ar ddiogelwch tomenni glo ddoe fod llawer mwy o waith i’w wneud yn y blynyddoedd i ddod i ddiogelu'r hyn a adawyd ar ôl gan ein gorffennol diwydiannol yng Nghymru. Bydd yn cymryd llawer o flynyddoedd a channoedd o filiynau o bunnoedd i ymdrin â hyn. Afraid dweud mai San Steffan, a gafodd y buddion a’r elw o’r diwydiant glo, a ddylai fod yn talu’r bil. Mae'n sgandal nad ydynt yn gwneud hynny. Sut ydych chi'n cysylltu ag adrannau eraill o’r Llywodraeth i sicrhau y bydd gennym yr arbenigedd a’r capasiti angenrheidiol yng Nghymru i wneud y gwaith arbenigol sydd ei angen i ddiogelu ein cymunedau? Erbyn hyn, mae angen ailasesu gwaith adfer a oedd yn cael ei ystyried yn dderbyniol ddegawdau’n ôl yng ngoleuni’r argyfwng hinsawdd sy’n ein hwynebu.

Diolch, ie, ac rwy’n cytuno’n llwyr fod rôl yma i Lywodraeth y DU. Dyma a adawyd ar ôl o orffennol diwydiannol Prydain. Mae'r tomenni'n dyddio o adeg cyn i bwerau gael eu datganoli i Gymru, ac mae'n rhaid i Lywodraeth y DU chwarae ei rhan a thalu'r bil hwnnw. A chredaf fod consensws yn y Siambr hon, yn sicr ar y meinciau nad ydynt yn rhai Ceidwadol, ynglŷn â hynny.

Fel y dywed yr Aelod yn gwbl gywir, mae angen inni sicrhau bod arloesi a thechnoleg wrth wraidd y ffordd yr awn i’r afael â bygythiad y tomenni yn ogystal â'r cyfle a geir yn sgil adfywio. A thrwy sgilio a thrwy'r gadwyn gyflenwi, yn ogystal ag arloesi, nid oes amheuaeth y gellir darparu manteision wrth gyflawni ein rhwymedigaeth i fynd i'r afael â'r tomenni hyn i'r cymunedau lle mae'r tomenni hynny wedi'u lleoli ar hyn o bryd. Felly, mae gennym raglen arloesi, y soniais amdani ddoe, sy'n defnyddio technolegau o'r radd flaenaf, a byddwn yn treialu'r rheini yn y blynyddoedd i ddod. Rydym yn gweithio gyda’r awdurdodau lleol, ac fel rhan o’r ymgynghoriad yn awr ar adroddiad Comisiwn y Gyfraith, byddwn yn asesu'r gwaith o greu corff statudol newydd, y bydd angen iddo fod yn bartneriaeth gydag asiantaethau cyflawni eraill yng Nghymru fel y gallwn fynd i'r afael gyda'n gilydd â'r her y mae hyn yn ei chyflwyno.

Ddirprwy Weinidog, yr wythnos diwethaf, gwnaeth Comisiwn y Gyfraith nifer o argymhellion ar gyfer trefn ddiogelwch newydd i helpu i amddiffyn rhag amrywiaeth o fygythiadau i ddiogelwch tomenni glo ac i sicrhau y ceir dull cyson o ymdrin â phob tomen yng Nghymru, ac fe wnaethoch ddatganiad mewn ymateb i hynny ddoe. Yn eich datganiad, fe ddywedoch chi nad oes gan Lywodraeth Cymru gyllid i sicrhau bod tomenni glo yn ddiogel yng Nghymru. Fodd bynnag, ym mis Mawrth 2020, ysgrifennodd Ysgrifennydd Gwladol Cymru lythyr at holl Aelodau’r Senedd yn dweud y byddai Llywodraeth y DU yn ystyried o ddifrif pob cais am gyllid i gefnogi'r gwaith o reoli tomenni glo, yn dilyn y llifogydd ledled de Cymru bryd hynny. Felly, a gaf fi ofyn, Ddirprwy Weinidog, pa drafodaethau a gawsoch chi gydag awdurdodau lleol yng Nghymru i sicrhau eu bod yn ymwybodol o’r cyllid hwn gan Swyddfa Cymru i sicrhau’r camau gweithredu gofynnol i sicrhau diogelwch tomenni glo yn y cyfnod cyn ichi gyflwyno a phasio deddfwriaeth? Diolch.

Wel, cyfanswm y cyllid a ddarparwyd ar ôl y llifogydd oedd oddeutu £9 miliwn, ac mae oddeutu hanner hwnnw wedi mynd tuag at ddiogelwch tomenni glo yn Tylorstown. Rydym wedi gwario oddeutu £20 miliwn ar hynny. Rydym yn wynebu bil o fwy na £500 miliwn. Rydym wedi ymrwymo £44.4 miliwn dros y tair blynedd nesaf. Mae Llywodraeth y DU wedi gwrthod rhoi rhagor o arian, ac mae Ysgrifennydd Gwladol Cymru a’i is-ysgrifennydd wedi dweud yn gyson ac yn gadarn nad yw’n fater iddynt hwy bellach. Yn eu barn hwy, mater i ni yw datrys hyn, ac rwy'n gwrthod y dadansoddiad hwnnw. Credaf y byddai’n llawer gwell pe gallem gydweithio ar hyn a chydnabod ein bod yn rhannu'r rhwymedigaeth i fynd i'r afael â’r her hon. Nid dyna farn yr Ysgrifennydd Gwladol, yn ôl yr hyn a ddeallaf, ond byddai’n wych pe gallai'r Aelodau gyferbyn helpu fel y gellid gweld rhywfaint o synnwyr.