4. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i sicrhau diogelwch ynni? OQ57890

Mae gan Lywodraeth y DU ddyletswydd gyfreithiol i sicrhau diogelwch ffynonellau ynni'r DU, a disgwyliwn weld gweithredu beiddgar yn ei strategaeth diogelu ffynonellau ynni sydd ar y ffordd, ac sydd, yn ôl yr hyn a ddeallaf, wedi'i gohirio eto. Yng Nghymru, rydym yn cyflymu'r defnydd o ynni adnewyddadwy, gan gefnogi marchnadoedd ynni lleol, cynllunio a threialu arloesedd, i adeiladu system ynni sero net ar gyfer y dyfodol.

Diolch am yr ateb hwnnw, Ddirprwy Weinidog. Mae ein dibyniaeth ar danwydd a fewnforiwyd a hyd yn oed ynni yn ein gadael yn agored i fygythiadau allanol. Mae Vladimir Putin, ers blynyddoedd, wedi defnyddio'r bygythiad o dorri cyflenwadau i roi pwysau ar ei gymdogion Ewropeaidd. Hyd yn oed yn awr, gyda gwledydd yr UE yn gosod sancsiynau ar ffederasiwn Rwsia, maent yn dal i bwmpio biliynau i beiriant rhyfel Putin am fod angen y nwy a'r olew arnynt. Diolch byth, nid ydym mor agored i hynny, ond mae'r sgil-effeithiau wedi dyblu ein biliau ynni. Ddirprwy Weinidog, mae'r sefyllfa hon wedi tynnu sylw at yr angen am ffynonellau ynni annibynnol, gan gynnwys yr angen am bŵer niwclear newydd, fel y soniwyd mewn cwestiynau blaenorol. Wrth gwrs, bydd llawer o'r gwaith sydd ei angen yn galw am arweiniad gan Lywodraeth y DU, ond gall Llywodraeth Cymru arwain ar storio ynni, gan alluogi gwell defnydd o'n hynni adnewyddadwy. Sut y mae eich Llywodraeth yn gweithio gyda'r diwydiant i greu gwell atebion storio ynni yma yng Nghymru?

Wel, cytunaf fod storio ynni batri yn sicr yn un o'r pethau y mae angen inni fod yn ei gyflymu, ac yn sicr mae potensial gan hydrogen gwyrdd i weithredu fel ffynhonnell ar gyfer dal a storio'r ynni hwnnw. Ond unwaith eto, mae gennym gyfraniad gan y Ceidwadwyr y prynhawn yma sy'n canolbwyntio ar niwclear ac ychydig iawn o bwyslais a gafwyd ar ynni adnewyddadwy. Roedd sôn am storio ynni  batris, ond nid am dechnolegau adnewyddadwy, ac mae hyn yn peri dryswch i mi, o ystyried yr hyn a glywsom ganddynt am yr angen i ddiogelu ffynonellau ynni ac am gyrraedd sero net.

Rwy'n gobeithio nad oes blinder ideolegol mewn perthynas ag ynni adnewyddadwy; rydym wedi gweld hynny'n ymarferol gyda'r moratoriwm ar wynt ar y tir sydd wedi bod ar waith dros y 10 mlynedd diwethaf, ac a fu'n gyfle enfawr a gollwyd. Pe bai hynny wedi bod ar waith yn awr, ni fyddem yr un mor agored i'r rhyfel yn Wcráin ag yr ydym, felly mae rhywfaint o euogrwydd ar ran Llywodraeth y DU am ei dallineb ar ynni adnewyddadwy. Felly hefyd, fel y soniais, gyda rhoi diwedd ar y tariff cyflenwi trydan yn 2019—camgymeriad o bwys sydd bellach yn ein gadael ymhellach byth ar ôl. Yn ogystal â'r methiant i gefnogi morlyn llanw bae Abertawe, a gefnogwyd gan Charles Hendry, cyn Weinidog ynni'r Ceidwadwyr, ac nid oes dim wedi'i wneud. Felly, clywn y Canghellor yn awr yn sôn am roi ffynonellau niwclear ar waith yn gyflym. Pe byddent wedi mabwysiadu'r un agwedd tuag at ddefnyddio ynni adnewyddadwy'n gyflym, ni fyddem yn wynebu'r argyfwng ynni yn awr.

Ac unwaith eto, yn y gyllideb, datganiad y gwanwyn, clywsom y Canghellor yn cyhoeddi toriad yn y dreth ar danwydd, sy'n doriad treth ar danwydd ffosil, ar yr un diwrnod ag y cyhoeddodd Llywodraeth Cymru fuddsoddiad o £31 miliwn mewn prosiect ynni adnewyddadwy ar Ynys Môn—y grant mawr olaf o gronfeydd strwythurol yr UE, y pleidleisiodd llawer yn y blaid gyferbyn dros ddod â hwy i ben. Felly, nid ydynt wedi ein rhoi mewn sefyllfa i allu wynebu'r argyfwng ynni hwn yn hyderus, a gobeithio y byddant yn cydnabod eu camgymeriad.

A gaf fi, drwy'r Dirprwy Weinidog, awgrymu wrth gyd-Aelodau ar feinciau Ceidwadol yma nad yw'n rhy hwyr i roi pwysau ar Lywodraeth y DU i fuddsoddi mewn technoleg forol a llanw yng Nghymru, gan gynnwys technoleg môr-lynnoedd? Diwrnod ofnadwy iawn i Gymru oedd yr un pan ddywedodd Charles Hendry, y mae gennyf lawer o barch tuag ato, fod buddsoddi yn y morlyn llanw yn Abertawe yn rhywbeth amlwg i'w wneud. Rydym ar ei hôl hi pan allem fod wedi ymdrin â mater diogelu ffynonellau ynni. Ond a gaf fi ofyn iddo: a yw'n credu ei bod yn iawn mai'r hyn y dylem fod yn ei wneud yn awr, wrth inni wynebu nid yn unig argyfwng o ran diogelu ffynonellau ynni, ond yr argyfwng hir, parhaus—a bydd gyda ni am genedlaethau i ddod—newid hinsawdd, yw mynd i'r afael â'r ddau gyda'i gilydd? Ac mae hynny'n golygu dyblu ymdrechion mewn perthynas ag ynni adnewyddadwy, a storio ynni batris ac yn y blaen, ond heb fynd ati i ailagor tanwydd ffosil a ffracio olew môr y Gogledd—dyblu ein hymdrechion gydag ynni adnewyddadwy, technoleg hydrogen ac yn y blaen? Dyna'r ffordd y dylai Cymru arwain y maes.

Wel, bydd Huw Irranca-Davies yn cofio mai ni, yng Nghynhadledd y Partïon yn Glasgow, oedd yr unig Lywodraeth yn y DU a safodd ochr yn ochr â Denmarc a Sweden a Seland Newydd ac eraill i sefydlu Cynghrair Tu Hwnt i Olew a Nwy, gan addo peidio ag echdynnu rhagor o olew a nwy. Mae gan Gymru gyflenwad sylweddol o'r ddau, o bosibl, ond rydym wedi gwneud penderfyniad egwyddorol clir nad yw hynny'n gyson â'n nod o gyrraedd ein rhwymedigaethau sero net, a hyd yn oed yn wyneb argyfwng, nid ydym yn mynd i gilio rhag hynny. Mae Llywodraeth y DU, a wnaeth lawer o siarad mawr yn Glasgow, wedi anghofio'r ymrwymiadau hynny'n gyflym ac maent bellach yn troi'n ôl at danwydd ffosil, heb ddysgu dim o wersi'r gorffennol, a hefyd heb gadw at eu hymrwymiadau sero net. Ni fydd yn bosibl cyrraedd sero net erbyn 2050 os ydym yn cynyddu ein hallyriadau o olew môr y Gogledd. Mae hynny'n gamgymeriad sylweddol ac yn ymagwedd dymor byr eto fyth gan Lywodraeth y DU.

Mae Huw Irranca-Davies yn iawn: mae cyfle yma i ymateb i'r argyfwng newid hinsawdd tra byddwn hefyd yn cynyddu cydnerthedd ffynonellau ynni, gan leihau tlodi tanwydd, a chynyddu cyfoeth lleol drwy harneisio potensial economaidd ynni adnewyddadwy i economi Cymru, a dyna rydym yn canolbwyntio arno.

Cwestiwn 5, Jane Dodds.