2. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y cyhoeddiad fod Orthios wedi cael ei roi yn nwylo'r gweinyddwyr ac effaith hynny ar y 120 o swyddi yn lleol? TQ616

Mae'n ddrwg gennyf, nid oes gennyf fy nghyfieithiad, ond mae wedi'i ysgrifennu. A gaf fi glustffon ar gyfer y cwestiwn dilynol? Mae'n ddrwg gennyf.

A hoffech chi fenthyg fy un i?

Na, bydd yn mynd i mewn i fy nghlustiau.

Diolch am y cwestiwn. Deallaf y bydd hwn yn gyfnod pryderus iawn i weithwyr, eu teuluoedd a chymuned ehangach Caergybi. Mae fy swyddogion wedi estyn llaw i'r cwmni ac yn barod i gynnig cymorth i'r bobl yr effeithir arnynt ar yr adeg drallodus hon.

Bydd yn rhaid imi aros am y clustffon am y tro, gan iddo ofyn y cwestiwn yn Gymraeg.

Mae'n iawn.

Credaf fod y cwestiwn yn Saesneg.

Mae hon wedi bod yn ergyd ofnadwy i economi’r ynys, a byddaf yn dweud mwy am hynny mewn eiliad, ond yn fwy uniongyrchol, wrth gwrs, i'r gweithlu, ac rwy'n cydymdeimlo â hwy heddiw. Dywedodd un wrthyf eu bod wedi cael gwybod drwy grŵp negeseuon WhatsApp. Mae aelod o fy nhîm wedi bod yn cymryd rhan y prynhawn yma mewn cyfarfod tasglu a sefydlwyd i helpu gweithwyr, ac rwy’n ddiolchgar i Cyngor ar Bopeth am ei gynnull, i gyngor Ynys Môn ac i asiantaethau eraill am y rhan y maent yn ei chwarae hefyd.

Nawr, un flaenoriaeth amlwg yw sicrhau bod staff yn cael eu talu. Deallaf mai yfory yr oedd disgwyl iddynt gael eu talu. Dywed rhai na fyddant yn gallu talu eu rhenti y mis nesaf. Nawr, a wnaiff y Gweinidog wneud hyn yn flaenoriaeth mewn trafodaethau â'r gweinyddwyr ac a wnaiff amlinellu camau eraill y mae swyddogion y Llywodraeth yn barod i’w cymryd i gefnogi’r gweithlu ar yr adeg hon? Yr elfen arall yma yw pwysigrwydd y safle hwn—hen safle Alwminiwm Môn a’i lanfa ar gyfer llongau mordeithio, canolbwynt rheilffyrdd, canolbwynt pŵer, mae cymaint o agweddau iddo. Dywedir wrthym fod y problemau sy'n ein hwynebu heddiw yn gysylltiedig ag ariannu prosiect Orthios. Yn ddiau, byddwn yn dod i ddeall mwy ac yn gallu siarad mwy am y materion hynny maes o law. Felly, (a) a gaf fi ofyn i’r Gweinidog a wnaiff gyfarfod â mi i drafod y sefyllfa bresennol a dyfodol y safle? A (b) a wnaiff ymrwymo i wneud popeth sy'n bosibl wrth weithio gydag Orthios, eu buddsoddwyr a phartneriaid eraill i sicrhau y gellir manteisio i'r eithaf ar botensial y safle hwn, ac mewn ffordd gynaliadwy? Mae llawer o gwestiynau wedi’u gofyn a rhwystredigaeth wirioneddol ynghylch cyflymder datblygu ers i Orthios ddod yn gyfrifol am y safle, ond yn fwy diweddar, cafwyd buddsoddiad a chrëwyd swyddi. Ond wrth geisio dod o hyd i ffordd ymlaen yn awr a cheisio ailgyflogi'r gweithwyr yn fuan iawn, mae'n ddyletswydd arnom i sicrhau bod datblygu'n wirioneddol gynaliadwy yn y dyfodol.

Diolch am eich cwestiwn a’r gyfres o bwyntiau. Gan ddechrau gyda’r hyn a ddywedais yn fy ymateb agoriadol, rwy'n cydymdeimlo gyda gweithwyr ar adeg drallodus. Mae bob amser yn anodd pan fyddwch yn colli swydd pan nad ydych eisiau gwneud hynny, ond yn enwedig colli swydd mewn amgylchiadau dramatig, lle nad ydych wedi gweld hynny'n dod a heb unrhyw rybudd ymlaen llaw. Ac mae rheswm da pam fod cyfraith cyflogaeth yn y wlad hon yn ei gwneud yn ofynnol i gyflogwyr ymgynghori â'r gweithlu cyn dileu swyddi. Nawr, rydym wedi cael enghreifftiau eraill o arferion cyflogaeth gwirioneddol wael. Rwy'n awyddus i ddeall beth sydd wedi digwydd yma. A yw'n wir fod rhywbeth wedi digwydd mor gyflym fel na ellid bod wedi ymgynghori? Byddai hynny'n fy synnu. A chredaf fod hynny hefyd yn cyffwrdd ar eich ail bwynt ynglŷn â chyflogau. Mewn bywyd blaenorol, yr hyn yr arferwn ei weld yn y swyddfa taliadau dileu swydd oedd y mathau o hawliadau y gallech eu cael pe na baech yn cael tâl, ond mewn gwirionedd, nid yw hynny yr un fath â chael eich cyflog cytundebol, a gallai gweithwyr golli arian pe bai angen iddynt ddibynnu ar y ddarpariaeth statudol sydd ar gael hefyd. Ac mae hynny'n aml yn cymryd amser, a bron bob amser yn annhebygol o ddigwydd oni bai bod pobl yn cael cymorth eu hundeb llafur. Deallaf mai undeb Unite yw'r undeb ar y safle. Mae'n werth nodi bod swyddogion Llywodraeth Cymru hefyd yn bwriadu cael sgyrsiau â'r undeb llafur, i gael eu dealltwriaeth o'r hyn sydd wedi digwydd ar y safle hefyd.

Ar y pwynt ynghylch gwneud popeth sy'n bosibl, rwy'n fwy na pharod i gadarnhau mai dyna fydd ymagwedd y Llywodraeth hon yn sicr, gan weithio gyda'r cyngor a'r Adran Gwaith a Phensiynau. Mae tîm amlasiantaethol eisoes yn cael ei gydlynu i edrych ar y gwahanol fathau o gymorth y gall y ddwy Lywodraeth genedlaethol ei ddarparu, gyda'r cyngor, i gynorthwyo gweithwyr i chwilio am gyflogaeth amgen gynaliadwy.

A chredaf fod hynny'n dod â ni at eich pwynt olaf, lle rwy'n hapus i gyfarfod â'r Aelod i drafod nid yn unig y sefyllfa bresennol, ond y tymor hwy ar gyfer y safle hwn. Mae’n safle allweddol o ran cyflogaeth, gyda’r cysylltiadau â pŵer a’n huchelgeisiau ar gyfer economi’r dyfodol yn yr ardal hon, gyda chyflogaeth dda y credwn y gellid ac y dylid ei chreu, ac rwy’n awyddus i sicrhau nad yw’r safle’n cael ei golli i ddatblygiadau ffrwythlon yn y dyfodol, yn ogystal â cheisio mynd i’r afael â’r sefyllfa bresennol. Bydd fy swyddfa'n hapus i gysylltu i drefnu amser cyfleus inni gyfarfod.

Diolch i’r Aelod o Ynys Môn hefyd am gyflwyno’r cwestiwn hynod bwysig hwn heddiw—nid yn unig yr effaith yng Nghaergybi ac Ynys Môn, ond yn rhanbarth gogledd Cymru, oherwydd arwyddocâd ac arwyddocâd posibl y safle. Mae’r cyhoeddiad fod Orthios wedi’i roi yn nwylo’r gweinyddwyr yn amlwg yn peri cryn bryder, ac rwy’n rhannu'r pryderon a leisiodd yr Aelod dros Ynys Môn, a gennych chi, Weinidog, yn gyfan gwbl. Bydd hyn, ac mae wedi bod, yn sioc i lawer o bobl, ac mae mor drist gweld y posibilrwydd y bydd llawer o bobl yn colli eu swyddi. Ac mae arwyddocâd y safle wedi'i grybwyll eisoes, ac yn sicr, hoffwn ymuno â'r galwadau gan yr Aelod dros Ynys Môn i weld cynllun clir ac addas yn cael ei wneud ar gyfer y safle hwnnw, gan fod cyfleoedd anhygoel i'w cael yno, ac mae'n drueni nad ydynt wedi'u gwireddu eto. Mae llawer iawn o waith y gellir ei wneud.

Ond Weinidog, fe wyddoch, yn amlwg, fod gennych gyfrifoldeb mewn perthynas â chymorth a chyngor ar gyfer twf busnes a datblygu busnes, gwybodaeth busnes, cymorth busnes, felly yng ngoleuni hyn, byddwn yn falch o ddeall pa gymorth y mae Llywodraeth Cymru wedi'i ddarparu i Orthios dros y misoedd diwethaf, cyn i’r cyhoeddiad hwn gael ei wneud, a pha gamau a gymerwyd gennych i estyn llaw iddynt dros y misoedd diwethaf hefyd. Diolch yn fawr iawn.

Wel, gwnaed ymdrechion cyson i estyn llaw i'r cwmni, ac rydym wedi cael sgyrsiau gyda hwy am y lanfa a'r sefyllfa i longau mordeithio. Fe gofiwch inni gytuno ar drefniant amgen i sicrhau na chafodd y tymor ei ganslo y llynedd. Yr her i ni yw sicrhau bod y sgwrs yn ddeialog wirioneddol yn hytrach na chynnig o gymorth, lle nad oes—. Ni allwn orfodi'r cwmni i dderbyn cymorth, felly mae angen iddynt ymateb i ni, ac mae fy swyddogion yn aros i glywed gan y cwmni. Gwnaed ymdrechion cyson i gysylltu â'r cwmni dros y misoedd diwethaf a’r dyddiau diwethaf, ac rwy'n dweud eto y byddem am i’r cwmni ymgysylltu â ni ynglŷn â'r hyn y maent yn bwriadu ei wneud, yr hyn y maent yn bwriadu ei wneud gyda’r gweithlu, a sut y gallwn edrych ar y safle i sicrhau bod y cyfleoedd sylweddol—ac rwy'n cydnabod, ar draws gogledd Cymru, ac ar draws y partïon ar gyfer y safle hwn—yn cael eu gwireddu, ac nid wyf am golli golwg ar y naill na'r llall, y sefyllfa uniongyrchol, ond hefyd y potensial mwy hirdymor ar gyfer y safle.

Diolch i’r Aelod, Rhun ap Iorwerth, am gyflwyno’r cwestiwn pwysig hwn heddiw, ac rwy’n cytuno'n fawr iawn â’r hyn y mae wedi’i ddweud eisoes. Weinidog, a gaf fi newid y cwestiwn ychydig? Ac mae'r cyhoeddiad yn amlwg yn peri cryn bryder i lawer o unigolion a llawer o deuluoedd ar draws gogledd Cymru, ac mae'n amlwg fod hwn yn gyfnod anodd, ac mae'n anodd iawn ymdopi ag ergydion fel hyn yn yr hinsawdd sydd ohoni. Ond a gaf fi ofyn i chi pa gymorth a chyngor y gall Llywodraeth Cymru eu cynnig i fusnesau y mae arian yn ddyledus iddynt gan Orthios, fel yr un yn fy etholaeth i sydd wedi cysylltu â mi a Carolyn Thomas, yn ei rôl fel Aelod o'r Senedd dros Ogledd Cymru, yr wythnos hon?

Diolch. Mae'n bwynt pwysig. Yn aml, pan fydd busnesau mwy yn rhoi'r gorau i weithredu neu'n lleihau eu gweithgarwch yn sylweddol, mae'n aml yn wir fod busnesau eraill yn eu cadwyn gyflenwi yn cael eu gadael mewn trafferthion ariannol hefyd. Felly, mae effaith  ganlyniadol digwyddiad arwyddocaol fel hwn yn gallu bod yn gudd weithiau. Felly, rwy'n ddiolchgar i'r Aelod am ei godi.

O ran cymorth ymarferol, byddai gennyf ddiddordeb mawr pe gallai rannu'r manylion gyda ni. Gall busnesau eraill bob amser gysylltu â Busnes Cymru i gael y cyngor a'r cymorth y gallwn eu darparu i sicrhau eu bod yn cyrraedd y pwynt cywir, yn dibynnu ar yr hyn sydd wedi digwydd yn y gadwyn gyflenwi a beth yw'r trefniadau cytundebol sydd ar waith rhyngddynt hwy a'r prif gwmni. Ond rwy'n ymwybodol iawn y bydd hyn yn debygol o effeithio ar nifer o fusnesau eraill, nid yn unig y dros 100 o weithwyr sydd wedi colli eu swyddi dros nos. 

Diolch i'r Gweinidog.