6. Datganiad gan y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol: Etholiadau Llywodraeth Leol

Part of the debate – Senedd Cymru am 4:15 pm ar 10 Mai 2022.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Rebecca Evans Rebecca Evans Labour 4:15, 10 Mai 2022

(Cyfieithwyd)

Diolch i Llyr Gruffydd am y cwestiynau hynny. O ran y dull o ethol a phleidleisio, rwy'n credu bod heddiw'n ddiwrnod pwysig o ran dyfodol y Senedd a'r ffordd y byddwn ni'n ethol Aelodau'r Senedd yn y dyfodol, o ystyried y cytundeb y mae ein dwy blaid wedi dod iddo a'r gwaith a fydd yn awr yn wynebu'r Senedd hon o ran craffu ar Fil maes o law, pan ddaw hwnnw gerbron.

Ond rwy'n gwybod mai prif bwynt Llyr Gruffydd oedd effaith y system cyntaf i'r felin ar lywodraeth leol a beth fydd Llywodraeth Cymru yn ei wneud i wneud i newid ddigwydd o ran symud i Bleidlais Sengl Drosglwyddadwy mewn awdurdodau lleol, oherwydd, fel y gŵyr cyd-Aelodau, roedd Deddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 yn rhoi'r darpariaethau hynny i ganiatáu i'r prif gynghorau hynny ddewis eu system bleidleisio rhwng y system cyntaf i'r felin a'r system Pleidlais Sengl Drosglwyddadwy. Mae'r darpariaethau hynny bellach mewn grym, ond rwy'n credu mai dyma'r pwynt yma, mai safbwynt Llywodraeth Cymru yw mai mater i awdurdodau lleol yw dewis gwneud y newid hwnnw. Felly, ni fydd Llywodraeth Cymru yn gwneud i'r newid ddigwydd, ond rwy'n credu bod swyddogaeth i sicrhau bod gan y cynghorwyr hynny a fydd yn awr o bosibl yn mynd i'r afael â'r cwestiwn hwn y wybodaeth sydd ei hangen arnyn nhw i wneud penderfyniadau gwybodus am hynny, a chefais drafodaeth ddiddorol gyda'r Gymdeithas Diwygio Etholiadol ar yr union bwynt hwnnw. Felly, rwy'n credu bod gan Lywodraeth Cymru, os oes ganddi swyddogaeth y tu hwnt i osod y ddeddfwriaeth neu gyflwyno'r ddeddfwriaeth y mae'r Senedd wedi'i phasio, ei bod yn fwy o ran darparu gwybodaeth er mwyn i gynghorwyr allu gwneud y dewis iawn ar gyfer eu hardal leol. Rwy'n gwybod nad dyna'r ymateb y byddai Llyr Gruffydd eisiau ei glywed, ond byddwn yn rhoi ateb pendant i hwnnw.

Ac yna, o ran cynghorwyr tref a chymuned, ydy, mae hwn yn faes y mae'n parhau i fod yn siomedig nad oes gennym ni restr lawn o ymgeiswyr yn cyflwyno ei hunain ym mhob ardal, ac mae hyn i gyd yn rhan o'r gwaith sy'n gysylltiedig â dangos pwysigrwydd bod yn gynghorydd, o ran prif gynghorau ond hefyd cynghorau tref a chymuned, a'r effaith anhygoel y gallwch chi ei chael, mewn gwirionedd, pan fydd gennych gyngor tref a chymuned gwirioneddol dda yn eich ardal. Felly, mae angen i ni wneud mwy o waith i ddeall yr hyn sy'n atal pobl rhag cyflwyno eu hunain. Deallwn fod pobl yn pryderu am eu hymrwymiadau eraill, yr ymrwymiad amser sy'n gysylltiedig â bod yn gynghorydd tref a chymuned. Felly, mae llawer, rwy'n credu, y mae angen i ni barhau i'w archwilio yn y fan yna a byddaf yn gwneud hynny gydag Un Llais Cymru wrth i ni barhau i geisio gwella iechyd ein cynghorau tref a chymuned ledled Cymru, gan edrych at y rhai gorau hynny, mewn gwirionedd, am ysbrydoliaeth o ran sut y gallwn sicrhau bod pob cyngor tref a chymuned yn cyrraedd y lefel honno o uchelgais y mae rhai ohonyn nhw yn bendant yn ei dangos.

Ac yna, o ran y pwynt am gyfeiriadau ymgeiswyr, rwy'n credu ei bod yn debyg bod sgyrsiau pellach i'w cael o ran a ydym ni'n rhoi'r opsiwn hwnnw o gwbl ai peidio, oherwydd mae'r pwynt hwnnw a wnaeth Llyr Gruffydd yn un pwysig o ran beirniadu rhai ymgeiswyr am beidio â byw'n lleol. Mae'n haws i ni fel Aelodau o'r Senedd, oherwydd gallwn ni ddweud bod gennym gyfeiriad yn etholaeth Gŵyr, neu beth bynnag fo'r etholaeth, ond nid wyf i'n credu bod gan ymgeiswyr y dewis o roi'r ateb bod ganddyn nhw gyfeiriad yn y ward. Rwy'n gwybod eu bod wedi gallu nodi eu bod o fewn ardal y cyngor sir. Felly, mae rhywbeth, rwy'n credu, y gallwn ni edrych arno yn y fan yna, o bosibl, i wneud gwelliannau yn y dyfodol.

Ac yna, unwaith eto, llawer i'w ddysgu ar y cynlluniau treialu. Rwy'n credu, fel y dywedais, ei bod yn ymddangos bod pethau wedi mynd yn ddidrafferth, sy'n dda, ac edrychwn ymlaen yn fawr at yr ymchwil hwnnw gan y Comisiwn Etholiadol a fydd yn cael ei gyhoeddi ac bydd cyfleoedd, rwy'n siŵr, i ni drafod hynny fel Senedd.

Ac yna, o ran pleidleisio electronig, yn sicr, mae hyn yn rhywbeth yr ydym ni'n cymryd diddordeb arbennig ynddo. Rwy'n credu bod pob Llywodraeth ledled y byd yn edrych i weld sut y gallwn ni symud at bleidleisio electronig. Cefais yr un sgyrsiau ag a wnaeth Llyr Gruffydd, rwy'n siŵr, o ran gallu ymgymryd â chymaint o rannau eraill o'n bywydau mewn ffordd rithwir, ond yna mae pleidleisio ei hun, er ein bod yn ceisio ei wneud mor hawdd â phosibl gyda'r cynlluniau treialu, gyda phleidleisio drwy'r post ac yn y blaen, yn dal i fod yn weithgaredd traddodiadol i raddau helaeth. Felly mae llawer i'w wneud yn bendant o ran diweddaru a moderneiddio yn y maes hwnnw.