Yn aml, mae salwch meddwl difrifol megis sgitsoffrenia, anhwylder deubegynol, yn datblygu'n gyntaf rhwng 14 a 25 oed. Mae'n gyfnod tyngedfennol i bobl ifanc, oherwydd newidiadau niwrolegol, biolegol a gwybyddol y glasoed i fod yn oedolion ifanc. Mae'n gyfnod o newid mawr yn eu bywydau, pan fyddant yn cyrraedd cerrig milltir addysgol mawr.

Rydym yn aml yn siarad, onid ydym, am yr angen am ymyrraeth gynnar er mwyn osgoi gadael i broblemau iechyd meddwl ddirywio. Bu Plaid Cymru'n hyrwyddo ymyrraeth gynnar ers amser maith, gan gynnwys mewn ffyrdd mwy anffurfiol, neu efallai mewn ffyrdd llai ffurfiol: fe fyddwch wedi ein clywed yn hyrwyddo'r canolfannau galw heibio siop un stop yn debyg i fodel Seland Newydd, ac mae ein gwelliant heddiw yn cyfeirio at gyflwyno cynlluniau peilot o dan y cytundeb cydweithio, ac rwy'n edrych ymlaen at weld y rheini'n datblygu, a rhaid iddynt ddatblygu. Ond gall yr ymyriadau llai ffurfiol hyn effeithio ar ganlyniadau clinigol. Mae bod yn ymwybodol o arwyddion cynnar o salwch meddwl difrifol yn gam cyntaf hollbwysig i bobl gael yr help sydd ei angen arnynt, ac mae atal clinigol yn bwysig. I lawer, ymyrraeth timau clinigol sy'n atal dirywiad a salwch pellach. Mae ymyrraeth gynnar a strategaethau ataliol yn cynnig cyfle i liniaru'r straen sy'n effeithio ar les corfforol, emosiynol a seicolegol ar adeg hynod agored i niwed ym mywyd unigolyn ifanc.

Mae seicosis yn effeithio ar un o bob 100 o bobl. Mae'r pwl cyntaf yn fwyaf tebygol o ddigwydd rhwng 18 a 24 oed, ond mae ymchwil ddiweddar yn dweud y byddai llai nag un o bob pump o bobl ifanc yn ddigon hyderus i sylwi ar arwyddion cynnar—nid oedd eu chwarter erioed wedi clywed amdano. Felly, mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru fuddsoddi'n ystyrlon mewn darpariaeth feddygol seiciatrig arbenigol yng Nghymru, yn awr ac yn hirdymor.