Part of the debate – Senedd Cymru am 5:21 pm ar 24 Mai 2022.
Diolch i'r Aelod am y sylwadau. Mae'r pwynt cyntaf yr ydych chi’n ei godi mewn gwirionedd yn un sylfaenol iawn ac efallai, o ystyried, y dylwn i fod wedi rhoi mwy o bwyslais arno. Mae'n gwbl hanfodol ac yn angenrheidiol ein bod ni’n cefnogi ac yn cynnal annibyniaeth Llywodraeth y farnwriaeth a'r system lysoedd, a bydd unrhyw system Gymreig ac agweddau ar system Gymreig yn cynnal yr egwyddorion hynny. Un o'r materion allweddol, unwaith eto o fewn datblygu tribiwnlysoedd, fydd sicrhau hynny, nad yw ein system tribiwnlysoedd, ein system cyfiawnder embryonig, yn un o asiantaethau'r Llywodraeth, ond ei bod yn gorff sy'n gwbl annibynnol ar y Llywodraeth yn y ffordd mae'n gweithredu. Nid yw hynny'n gwrth-ddweud y cysyniad a'r rôl o ran sut mae cyfiawnder yn cael ei gyflawni mewn gwirionedd a sut mae cyfiawnder yn ymgysylltu mewn gwirionedd.
Rydych chi’n codi pwyntiau dilys o ran cymorth cyfreithiol, ac, wrth gwrs, rydym ni wedi ceisio lleddfu effaith y toriadau mewn cymorth cyfreithiol gyda'r gronfa gynghori sengl. Ond rydych chi yn llygad eich lle, mae dwy agwedd arno: un yw mynediad at gyngor cyfreithiol a chymorth cyfreithiol i'r rhai sydd ei angen; y llall yw argaeledd y cyfreithwyr a'r gweithwyr cynghori hynny sy'n gallu rhoi'r cymorth hwnnw mewn gwirionedd. A'r ffaith yw, yn rhai o'n cymunedau tlotaf a'n cymunedau gwledig, fod anialwch cynyddol o ran argaeledd, a dyna pam mae datblygu economi gyfreithiol Cymru mor bwysig a pham rydym ni’n edrych ar bethau fel prentisiaethau a'r ffordd y gallem ni roi cymorth pellach i'r cwmnïau penodol hynny, oherwydd bod ganddyn nhw rôl hanfodol i wneud hefyd. Ac, mewn gwirionedd, mae rôl y cyfreithwyr cymorth cyfreithiol hynny mewn cymunedau yn cael ei thanbrisio a'i thangynrychioli'n aruthrol pan fyddwn ni’n sôn am y system gyfiawnder.
Fe wnaethoch chi sôn am lysoedd rhithwir, ac, wrth gwrs, i ryw raddau rydym ni wedi datblygu hynny yn ystod sefyllfa COVID. Dydyn nhw ddim yn addas i bawb, a rhaid i ni fod yn ymwybodol iawn o'r anghydraddoldebau posibl sy'n codi. Rydym ni’n gwybod nad oes gan rywbeth fel saith y cant o bobl dros 16 mlwydd oed fynediad digidol. Nid oes gan 25 y cant o lawer o'n cymunedau sgiliau digidol digonol. Felly, rhaid i ni sicrhau, pan fo'n briodol, a lle y gall llysoedd rhithwir ddigwydd—. Ac mae hynny wedi'i ddatblygu, i ryw raddau, o fewn ein system tribiwnlysoedd—mae hynny'n beth da ac yn beth blaengar, ond nid yw'n rhywbeth a all, ar ei ben ei hun, ddatrys problemau mynediad. Felly, rhaid ystyried y mater cydraddoldeb yn ofalus iawn, iawn o fewn y datblygiad hwnnw, ac rwy’n gwybod bod yr Aelod wedi siarad am hynny yn y gorffennol. Rydych chi yn llygad eich lle o ran y mater yr ydych chi’n ei godi o ran ymyrraeth gynnar a phwysigrwydd hynny o fewn y system gymdeithasol a chyfiawnder ehangach.
Ac o ran adnoddau, gadewch i ni ddweud hyn: onid yw'n hen bryd i ni roi'r gorau i fuddsoddi mewn methiant a dechrau buddsoddi mewn atal, ymgysylltu a chydweithredu? Yr hyn sydd gennym ni ar hyn o bryd yw symiau enfawr o arian yn cael ei wario ar system sy'n methu, ar system carchardai nad yw'n gweithio, nad yw'n cyflawni ac yn y blaen. Meddyliwch faint yn fwy effeithiol y gellid defnyddio'r adnoddau hynny gyda chyfeiriad gwahanol o ran polisi cymdeithasol a chyfiawnder. Diolch.