A gaf i ddiolch i Tom Giffard am y cwestiynau niferus yna? Dydw i ddim yn siŵr a wnes i nodyn o bob un ohonyn nhw, Tom, ond mi wna i geisio crynhoi popeth mewn ymateb cyffredinol. Os caf ymdrin yn gyntaf â'r cynllun grant diwylliant yr oeddech chi'n sôn amdano i ddechrau. Yr hyn yr ydym yn bwriadu ei wneud, mewn gwirionedd, yw cyflwyno cynllun yn barod i'w lansio yn ystod yr wythnosau nesaf. Felly, mae manylion hynny'n dal i gael eu hystyried, a byddaf yn ôl yn y Siambr hon gyda mwy o wybodaeth am hynny maes o law. Credaf fy mod wedi nodi yn fy natganiad y tair elfen o hynny, ac ymdriniwyd â hynny yn rhan o'ch cwestiwn, ond nid oes gennyf y manylion eto—mae hynny'n cael ei ddatblygu a byddwn yn ystyried hynny eto. Ond un o elfennau allweddol hynny yw sicrhau bod rhai o'r grwpiau llai, yr ydym ni wedi cael cryn dipyn o feirniadaeth yn eu cylch ar draws y sector diwylliannol—yn ei chael hi'n anodd iawn cael gafael ar arian grant, oherwydd maen nhw'n fach, oherwydd nid oes ganddyn nhw'r profiad o gael staff sy'n gweithio ar geisiadau grant drwy'r amser ac yn y blaen. Ni fydd y mathau hynny o sefydliadau mewn sefyllfaoedd lle maen nhw'n cystadlu â sefydliadau mawr sy'n ymgeisio am y gronfa benodol honno o arian. Felly, bydd cronfa benodol iawn, elfen benodol iawn o'r gronfa ariannu honno, a fydd wedi'i hanelu at y sefydliadau eraill hynny. Ond byddant yn amlinellu ac yn ein helpu i gyflawni'r hyn a ystyriwn yn nodau uchelgeisiol iawn. Nawr, byddwch yn gofyn y cwestiwn, 'Beth yw'r nodau uchelgeisiol?' Wel, mae'n amlwg mai'r nodau uchelgeisiol yw creu Cymru wrth-hiliol. Nawr, nid wyf am sefyll yma, gan nad yw'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn sefyll yma, yn dweud y gallwn wneud hynny dros nos. Ond mae'n rhaid i ni ddechrau gyda'r sefydliadau y mae gennym ni rywfaint o gyfrifoldeb drostyn nhw, y gallwn ni ddylanwadu arnyn nhw, y gallwn ni weithio gyda nhw ac sy'n derbyn arian gan Lywodraeth Cymru. Felly, dyna'r sefydliadau yr ydym ni'n gweithio gyda nhw'n benodol.

Rwy'n credu fod y sylw yr ydych chi wedi'i wneud ynghylch datrefedigaethu yn un teg iawn o ran pwy yr ydym yn edrych arno, beth sy'n bwysig yn ein barn ni. A dyna i raddau helaeth iawn oedd gwaith yr archwiliad Legall—dechreuodd ychydig flynyddoedd yn ôl—pan oeddem yn edrych ledled Cymru ar enwau lleoedd, henebion, paentiadau, cerfluniau, beth bynnag yr oedden nhw, sydd â rhywfaint o gysylltiad â'n gorffennol trefedigaethol a'r fasnach mewn caethweision. Nawr, mae rhai o'r cysylltiadau hynny'n fwy amwys nag eraill, a chredaf mai dyna'r pwynt yr oeddech chi'n cyfeirio ato, ond credaf mai'r hyn yr oedd archwiliad Legall yn ceisio'i wneud oedd nodi bod llu o bobl yr oedd angen inni gydnabod bod y cysylltiadau hynny ganddyn nhw. Efallai mai cysylltiadau, fel y dywedais i, amwys oedd y rheini, efallai na fu'r cysylltiadau hynny'n sylweddol yn y cyd-destun.

Fe wnaethoch chi sôn am Richard Trevithick sydd, wrth gwrs, yn bwysig iawn i fy etholaeth i. Ond rwy'n meddwl hefyd am bobl fel Robert Owen, a oedd yn ddyngarwr mawr, yn sosialydd, yn undebwr llafur, ac yn un o aelodau sylfaenol y mudiad cydweithredol—rhai cysylltiadau amwys â'r fasnach mewn caethweision nad oeddent mewn gwirionedd o'u rhan eu hunain yn tanseilio'r holl waith da iawn a wnaeth. Ond cydnabyddir bod rhyw gysylltiad, oherwydd defnyddiodd lafur caethweision yn y Caribî i ddod â chotwm i'r DU, i Gymru, i redeg ei fusnes, felly rhaid i ni gydnabod hynny i gyd. Ac mae'r gwaith sydd wedi deillio o archwiliad Legall gyda'r grŵp sydd bellach wedi'i sefydlu, sy'n cael ei arwain gan Marian Gwyn, yn hwyluso'r ffordd yr ydym yn coffáu'r bobl hyn wrth edrych ymlaen. Nid ein lle ni yw penderfynu sut yr ydym yn eu coffáu, mater i gymunedau lleol, ac i'r cymunedau pobl dduon, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig eu hunain i fod yn rhan fawr o lunio'r argymhellion hynny y byddwn yn eu cyflwyno i gyrff cyhoeddus a sefydliadau eraill sy'n dymuno coffáu, boed hynny yn ein hamgueddfeydd, ein horielau celf, ein llyfrgelloedd, beth bynnag y bo. Os ydyn nhw'n mynd i arddangos gweithiau, os ydyn nhw'n mynd i gynnal arddangosfeydd, os ydyn nhw'n mynd i arddangos celf, os ydyn nhw'n mynd i ddweud stori, yna mae'n rhaid iddyn nhw ddweud y stori yn ei chyd-destun. A dyna'r gwaith y mae Marian Gwyn yn ei wneud ar ran Llywodraeth Cymru, yn dilyn archwiliad Legall. Felly, nid ein lle ni fydd dweud wrth neb sut y dylid gwneud hynny, mater i'r bobl hynny fydd dweud wrthym ni, y rhanddeiliaid hynny fydd yn dweud wrthym ni. A byddant yn llunio argymhellion a gânt eu cyflwyno i ymgynghoriad cyhoeddus, fel y rhoddir y cyfle i'r cyhoedd yn ehangach ddweud eu dweud ynghylch yr holl agweddau hynny

Yr agweddau ynglŷn â chwaraeon: yr hyn y byddwn yn ei ddweud, Tom Giffard, yw nad wyf wedi defnyddio'r datganiad heddiw'n benodol i roi sylw i chwaraeon. Bydd cyfleoedd eraill i mi ddod yma eto ac ymdrin â chwaraeon; canolbwyntiais yn fy natganiad heddiw yn enwedig ar ddiwylliant a threftadaeth. Ond yr hyn y byddwn yn ei ddweud yw ein bod yn cefnogi'n gryf y gwaith y mae Chwaraeon Cymru yn ei wneud gyda UK Sport, gyda Sport England, gyda Sport Scotland a Sport Northern Ireland i fynd i'r afael â hiliaeth ac anghydraddoldebau hiliol ar draws y pedair gwlad i ddatblygu cynllun ar y cyd, ac rydym yn rhan bwysig iawn o adeiladu'r gymuned chwaraeon honno sy'n adlewyrchu'r cymdeithasau y mae ein holl Lywodraethau'n eu cynrychioli. Maen nhw yn elfennau allweddol o'r gwaith i ddileu hiliaeth yng Nghymru, rydych chi'n llygad eich lle, ac mae hynny i gyd wedi'i nodi yn eu llythyrau cylch gwaith gennyf fi. Ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig dweud, oherwydd rwy'n credu ei fod yn sylw a wnaeth Sioned yn gynharach o ran atebolrwydd, mae'r holl gyrff a noddir y mae llywodraeth Cymru yn eu hariannu wedi cael llythyrau cylch gwaith yn nodi'n glir iawn yr hyn a ddisgwylir ganddyn nhw. Maen nhw'n atebol i mi am hynny, ac yn sgil hynny, rydw i yn atebol i'r Senedd hon am hynny. A dyna'r llwybr y byddwn yn ei ddilyn ac yn sicrhau y gwireddir yr atebolrwydd hwnnw a bod y camau hynny'n cael eu cyflawni.