Rwy’n ddiolchgar am y cyfle i siarad ar y mater hwn, o ystyried nad wyf yn aelod o’r pwyllgor, ond yn enwedig gan fod yr adroddiad yn eithaf cadarn ei ddadansoddiad ac yn eithaf damniol ei gasgliadau. Mae gennyf ddiddordeb yn yr adroddiad oherwydd bod cynnig deddfwriaethol fy Aelod ar wella dyfrffyrdd mewndirol, ac yn amlwg, mae llygredd dŵr yn effeithio ar fy etholaeth i.

Mae argymhelliad cyntaf yr adroddiad, mewn du a gwyn ar dudalen 6, yn dweud

‘Mae nifer y gollyngiadau carthion i afonydd Cymru yn annerbyniol. Rhaid i ni weld camau gweithredu gan Lywodraeth Cymru’ sy'n gyfaddefiad damniol fod Llywodraeth Lafur Cymru wedi bod yn fodlon gweld carthion amrwd yn cael ei ollwng i'n dyfrffyrdd, dyfrffyrdd fel afon Tywi yn sir Gaerfyrddin ac afon Cleddau yn sir Benfro, ill dau yn fy etholaeth, ers dros 20 mlynedd. Nid yw'n ddigon da. Dyna pam rwy’n ddiolchgar i’r Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Seilwaith a’i Gadeirydd, Llyr Gruffydd, am ymchwilio i’r mater pwysig hwn. Mae'n fater sy'n effeithio ar etholwyr pob Aelod yn y Siambr hon, gyda hysbysiadau am ollyngiadau yn gorlifo fy mewnflwch. Bob tro y bydd gorlif carthffosiaeth cyfunol trwyddedig yn gollwng carthion, caf fy hysbysu gan etholwyr pryderus, y rhai sy'n defnyddio'r dyfrffyrdd mewndirol, sy'n cysylltu mewn dicter ac anobaith drwy system ar-lein Surfers Against Sewage.

Yn ôl adroddiad y pwyllgor, cafwyd 105,751 o ollyngiadau a ganiateir—a ganiateir—yn 2020. Mae’r rheini’n achosion lle roedd polisi Llywodraeth Cymru yn dweud y gallai carthion amrwd gael eu gollwng i'n hafonydd a’n moroedd. Mae’r nifer hwn yn hepgor gollyngiadau carthion heb eu trwyddedu, achosion lle nad oedd unrhyw drwyddedau wedi’u cymeradwyo gan Lywodraeth Cymru i ollwng gwastraff dynol yn ein hafonydd, pwynt a godwyd ac a bwysleisiwyd gan Gadeirydd y pwyllgor, Llyr, yn gynharach. Nid ydym yn gwybod yr union nifer, am nad yw Llywodraeth Cymru na'r corff a noddir ganddynt, CNC, yn monitro achosion o'r fath. A bod yn onest, nid wyf yn credu bod hyn yn ddigon da.

Ar draws y ffin, mae Llywodraeth y DU wedi cyflwyno cynllun gweithredu i fynd i’r afael â’r union faterion hyn; mae Llywodraeth Cymru wedi gwneud dim, wedi cymeradwyo trwyddedau carthion a pharhau i ollwng gwastraff crai i'n hafonydd.

Mae Dŵr Cymru wedi datgan, ac rwy’n dyfynnu,

‘nid dyma yw’r sefyllfa yr hoffem fod ynddi.’

Mae Ofwat wedi cydnabod eu pryderon dwfn ynghylch gollwng carthion, gan fynd rhagddynt i ddweud bod y 'lefel bresennol yn annerbyniol'. Ac eto, polisi Llywodraeth Cymru sydd wedi arwain at y sefyllfa hon, felly drwy ddewis gwneud dim, dim ond gwaethygu a wnaiff y sefyllfa.

Ni allwn sicrhau newid heb gymryd sylw o'r adroddiad hwn a'r argymhellion sydd ynddo. Mae pob un o'r 10 argymhelliad yn adeiladol, yn effeithiol ac yn gyraeddadwy.

Hoffwn bwysleisio hefyd fod angen i'r tasglu ansawdd dŵr afon gwell fod yn fwy tryloyw na'r hyn a welwn ar hyn o bryd. Lle mae cofnodion y cyfarfod hwn? Mae hwn yn bwnc sy’n ennyn cymaint o ddiddordeb cyhoeddus fel bod y syniad na fydd tasglu a sefydlwyd i wella ansawdd afonydd yn cyhoeddi cofnodion ei gyfarfodydd yn gwbl ryfeddol.

Rhaid i Lywodraeth Cymru, cwmnïau dŵr a rheoleiddwyr ddod at ei gilydd i sicrhau newid ystyrlon. Nawr yw’r amser i wrando, i weithredu ac i weithio’n adeiladol gyda’n gilydd, ac rwy’n siŵr y gallwn wneud rhai camau cadarnhaol yn ein blaenau. Dyma gyfle i droi dalen newydd a sicrhau bod ein hafonydd yn gadarnleoedd ar gyfer bioamrywiaeth ac yn lleoedd i bob un ohonom eu mwynhau. Rwy'n mawr obeithio y bydd yr adroddiad hwn yn ein deffro i'r hyn sydd angen ei wneud. Diolch.