Yng Nghymru, mae'n iawn fod ein cynllun cenedlaethol newydd ar gyfer Cymru o fis Medi ymlaen yn rhagnodi na ddylai diffyg arian atal ein pobl ifanc, yn arbennig, rhag dysgu cerddoriaeth, ac nad hawl i'r rhai sy'n gallu fforddio talu i chwarae yn unig yw cerddoriaeth mwyach. Credaf mai dyma yw ein gweledigaeth a rennir ar gyfer Cymru, a hoffwn gofnodi fy niolch am hyrwyddo a diogelu ein hetifeddiaeth ddiwylliannol wych. Mae Cymru wedi cael ei chydnabod ledled y byd fel gwlad y gân ers amser maith, a dyna oedd teitl yr adroddiad cyntaf imi erioed ei gomisiynu i'r lle hwn gan yr enwog Athro Paul Carr, ac roedd ei gyfranwyr yn cynnwys artistiaid byd-eang a gweithwyr proffesiynol o Gymru. Oherwydd bod gennym gymaint i ymfalchïo ynddo, ein bandiau pres a'n corau arobryn, ein cyfansoddwyr a gydnabyddir yn rhyngwladol, ein bandiau pop a roc, a'n hartistiaid a'n harweinwyr enwog ar blatfformau digidol byd-eang, mae'n wir dweud bod Cymru'n gwneud yn well na'r disgwyl yn y byd cerddoriaeth.

Ond mae'r llwyddiant gweladwy a chlywadwy hwn hefyd wedi bod yn anfantais fawr i ni. Mae cuddio anhrefn cyni'n effeithio ar ein ffatrioedd cerddoriaeth, i aralleirio'r enwog Max Boyce. Yn ystod llawer o'r pandemig COVID, roedd y gerddoriaeth yn ddistaw. Tawelwyd ein cerddoriaeth o Gymru yn ei holl haenau niferus o amrywiaeth bywiog, lliwgar. Cafodd lleoliadau eu cau, cafodd cyngherddau eu canslo. O'n stadia mwyaf i'n grwpiau cerddoriaeth cymunedol lleiaf, cafwyd distawrwydd. Rhoddwyd taw ar ymarferion, er lles y mwyafrif. Cydiodd galar diwylliannol yn ein cymunedau, a dioddefodd pobl, oherwydd mae cerddoriaeth yn bwysig. Mae'n llonyddu, mae'n lleddfu poen, mae'n ymlacio, mae'n gwella. Mae ein bryniau Cymreig a'n dyffrynnoedd gwyrdd, fel rydym yn gwyrddu'r pyllau glo yn awr, yn dechrau anadlu unwaith eto, yn bywiogi gyda sŵn cerddoriaeth unwaith eto.

Ddirprwy Lywydd, rydym i gyd yma i wneud y newidiadau sydd eu hangen. Fodd bynnag, fel gwleidyddion, rhaid inni fod yn onest ac edrych ar ein hunain yn hir yn y drych. Roedd ein hadroddiadau amrywiol ar y pwyllgor diwylliant a'r Gymraeg, fel y bydd Delyth Jewell yn siŵr o'i nodi, yn tynnu sylw uniongyrchol at y dyfodol anghynaliadwy. Mae tystion fel yr arweinydd gwych, Owain Arwel Hughes, wedi dweud bod peiriannau ein llwyddiant byd-eang yn atal y llif, yn draenio'r seilwaith—yn anghynaliadwy. Mae ein gwasanaethau cymorth cerddoriaeth yn gwywo oherwydd cyni a COVID ac mae hon yn golled i'n hieuenctid, yn golled i'n gwaddol cenedlaethol ac yn golled i'n henw da byd-eang fel gwlad y gân.

Felly, heddiw, Weinidog, beth sy'n wahanol? Rwy'n credu, yn credu o ddifrif, ein bod ar drothwy cyfle newydd, digyfyngiad, a'n bod bellach mewn tiriogaeth newydd lle y gallai dadeni diwylliannol newydd ddigwydd yng Nghymru, y gallwn ac y byddwn yn cryfhau ein sîn gerddorol a diwylliannol yn ogystal â'n heconomi, yn bwysicaf oll drwy ein mynediad a ariennir at addysg cerddoriaeth, sy'n flaenoriaeth i genedlaethau'r dyfodol. Ceir gweledigaeth newydd ar gyfer Cymru. Mae cryfhau ein haddysg cerddoriaeth yn bwysig er mwyn ailadeiladu a chefnogi llesiant ein pobl ifanc ar ôl coronafeirws. A'r wythnos hon, pan fo miloedd yn heidio i Gaerdydd i weld cyngerdd enfawr gyda Syr Tom a'r Stereophonics, mae angen inni ofyn sut y mae meithrin y Shirley, y Manics, y Bryn Terfel, y Catrin Finch, y Claire Jones nesaf. Mae'r cynllun cenedlaethol newydd sydd newydd ei gyhoeddi gennym ar gyfer cerddoriaeth yn hollbwysig i hyn, ein cynllun cenedlaethol ar gyfer addysg cerddoriaeth a'n Gwasanaeth Cerddoriaeth Cenedlaethol, ac rwy'n hynod falch mai un o gonglfeini'r cynlluniau hyn fydd y ffaith eu bod ar gyfer pawb, y bydd pob person ifanc yng Nghymru yn cael cyfle i gael addysg cerddoriaeth ac i ddysgu chwarae offeryn. Bydd y cwmni, fel yr un ym Merthyr sy'n cynhyrchu trympedi plastig a gaffaelwyd yn gymdeithasol gyfrifol, yn elwa. 

Rwyf wedi dweud droeon yn y Siambr hon y dylai addysg cerddoriaeth fod yn seiliedig ar y gallu i chwarae ac nid ar y gallu i dalu. Yr hyn sy'n allweddol i hyn yw bod y cynigion uchelgeisiol newydd hyn yn cael eu hariannu'n briodol. Felly, rwy'n croesawu'n fawr y £13.5 miliwn o gyllid i awdurdodau lleol a'u gwasanaethau cerdd, sydd mor angenrheidiol ac sy'n ddechrau iach iawn i uwchsgilio pob un o'n disgyblion yng Nghymru, gyda llwybrau mynediad priodol at lwybrau elitaidd. Mae'r polisi hwn yn bwysig oherwydd mae'n ymwneud â'r hyn yr ydym yn sefyll drosto fel gwlad, pwy ydym ni, a'r hyn yr ydym yn buddsoddi ynddo yn y dyfodol i lifo i'r byd. Felly, hoffwn ddiolch o waelod calon i'r Gweinidog am ei ymrwymiad i gyflawni'r Gwasanaeth Cerddoriaeth Cenedlaethol, sydd, yn fy marn i, wedi ennyn cefnogaeth ddiffuant a chonsensws ar draws y Siambr hon. A hoffwn dalu teyrnged yn fyr, os caf, i bawb sydd wedi ymuno â mi i ymgyrchu ar y mater hwn dros nifer o flynyddoedd i sicrhau ei fod wedi aros ar yr agenda wleidyddol. Rwyf eisoes wedi sôn am Owain Arwel Hughes a'i gefnogaeth angerddol, Craig Roberts a'i rwydwaith rhyfeddol o gerddorion, a Vanessa David. Rwyf hefyd am grybwyll fy chwaer, Eluned, a llawer iawn mwy.

Ac wrth gwrs, nid yw cerddoriaeth yn bodoli mewn gwactod. Mae creu sector cerddoriaeth cryf yn dibynnu ar gael sector diwylliannol bywiog. Mae teledu, ffilm, theatr a gwyliau yn gyfle i arddangos talent gerddorol Gymreig. Yn ystod tymor diwethaf y Senedd, lansiwyd Cymru Greadigol i gydlynu twf diwydiannau creadigol ledled Cymru, ac er gwaethaf y bedydd tân, mae'r sefydliad wedi tyfu i mewn i'r rôl, gan gefnogi'r sector creadigol drwy heriau na welwyd eu tebyg o'r blaen, ac eto ceir rhagor o gyfleoedd, Ddirprwy Lywydd, a lle i gydweithredu a chefnogi ar draws ein gwahanol sectorau. Mae'r celfyddydau'n aml wedi'u cysylltu'n gynhenid ac maent yn bwysig iawn i Gymru o safbwynt economaidd, a gobeithio y bydd Cymru Greadigol a Llywodraeth Cymru yn hyrwyddo ac yn gweithio gyda'i gilydd mewn consensws i adeiladu ar y cydweithrediad hwn.

Yn olaf, mae'r sefyllfa hon yn fregus, ac er mwyn ei chynnal rhaid inni ofalu am ein talent. Ac er bod llawer i'w ddathlu yn y gwaith blaengar y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud, rhaid inni sicrhau bod y canlyniadau'n cael eu mesur yn briodol fel bod polisïau'n cyflawni'r hyn y maent i fod i'w wneud, fod arian cyhoeddus gwerthfawr yn cael ei wario—pob ceiniog yn y celfyddydau, pob punt. I gloi, serch hynny, credaf y dylem ddathlu'r camau breision ymlaen ac osgoi canu ein clodydd ein hunain. Rhaid inni sicrhau bod y Gwasanaeth Cerddoriaeth Cenedlaethol yn bodloni ei egwyddorion sylfaenol: ein bod o ddifrif yn creu addysg cerddoriaeth sy'n hygyrch i bawb a'n bod yn rhoi'r cyfleoedd gorau i'n pobl ifanc i wneud yn iawn neu i fod yn sêr cerddorol. Yn olaf, credaf y gwelwn y dadeni diwylliannol newydd hwnnw os bydd pawb ohonom yn y Siambr hon yn gweithio gyda'n gilydd i'w gyflawni, ac y bydd y ddraig a'r ffenics yn codi eto. Diolch.