6. Dadl Aelodau o dan Reol Sefydlog 11.21(iv): Grymuso cymunedau

Part of the debate – Senedd Cymru am 3:15 pm ar 22 Mehefin 2022.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Jenny Rathbone Jenny Rathbone Labour 3:15, 22 Mehefin 2022

(Cyfieithwyd)

Credaf fod hon yn ddadl bwysig iawn i wneud i bobl deimlo bod ganddynt rywfaint o reolaeth dros eu cymunedau, pan ymddengys bod cymaint nad yw o dan reolaeth pobl. Felly, mae'n bwysig iawn ein bod yn paratoi cymunedau'n well i ddiogelu eu hunain rhag buddiannau allanol heb unrhyw fudd mewn ardal, sydd ond am roi gwerth ariannol i bopeth y gallant gael eu dwylo arno.

Talodd Dom Phillips a Bruno Pereira gyda'u bywydau wrth geisio tynnu sylw at ddinistr enfawr yr Amazon, y goedwig law fwyaf yn y byd. Yn drasig, mae rheolaeth y gyfraith wedi'i thanseilio neu ei hanwybyddu, yn enwedig gan Lywodraeth bresennol Brasil. Nid yw buddiannau masnachol—rhai buddiannau masnachol—yn cydnabod unrhyw ffiniau wrth chwilio am elw, heb eu poeni gan yr effaith ar natur, Indiaid yr Amazon sydd wedi byw yno ers milenia, a'r effaith ddinistriol y mae hyn gyda'i gilydd yn debygol o'i chael ar ddyfodol ein planed. Mae'n enghraifft eithafol, ond nid yw'n ddigwyddiad ynysig, felly rwyf am ganolbwyntio'n benodol ar bwynt 8 yn y cynnig, ynglŷn â galluogi cymunedau i gadw adeiladau a thir lleol fel cyfleusterau cymunedol.

Ymwelais yn ddiweddar â safle cronfeydd dŵr Llanisien a Llys-faen, sydd ar y ffin rhwng Caerdydd Canolog a Gogledd Caerdydd, a fydd ymhen ychydig flynyddoedd yn dychwelyd i fod yn ased cymunedol sy'n agored i'r cyhoedd. Byddai'r amwynder wedi'i golli'n llwyr oni bai am ymdrechion y gymuned, wedi'u harwain gan Grŵp Gweithredu'r Gronfa (RAG) ac ymgyrch 10 mlynedd i ymladd un o'r cwmnïau rhyngwladol Americanaidd mwyaf—Pennsylvania Power & Light—a oedd am ei droi'n dai oherwydd, yn amlwg, mae hynny'n llawer mwy proffidiol na bod yn geidwad hen gronfa ddŵr.

Cyn gynted ag y cafodd ei brynu gan Dŵr Cymru yn 2004, aeth Pennsylvania Power & Light ati i gychwyn y clwb hwylio a oedd ar y safle, gwrthod caniatâd i'r clwb pysgota a gosod rhwystrau enfawr i atal pobl rhag mynd ar y safle i fwynhau'r safle arbennig hwn o ddiddordeb gwyddonol arbennig yn sgil presenoldeb amrywiaeth eang o ffyngau glaswelltir ac adar sy'n gaeafu sy'n glanio ar gronfa ddŵr Llys-faen.

Felly, roedd Pennsylvania Power & Light, drwy ei is-gwmni, Western Power Distribution, yn dadlau nad oedd angen yr amwynder hwn mwyach, a dim ond ymdrechion RAG a'i galluogodd i ddod yn adeilad rhestredig, a chymerodd dri ymchwiliad cyhoeddus i drechu Pennsylvania Power & Light. Rhoesant y gorau iddi yn y pen draw yn 2010—na, ychydig yn ddiweddarach rwy'n credu, yn 2013, ond nid nes eu bod eisoes wedi draenio cronfa ddŵr Llanisien yn llwyr, proses sy'n costio miliynau o bunnoedd i ail-lenwi ac atgyweirio, o ystyried y cyfyngiadau llym mewn perthynas â chronfeydd dŵr, am resymau da. Felly, mae'n eironig fod yr ased hwn bellach yn ôl yn nwylo Dŵr Cymru oherwydd ymdrechion yr annwyl Carl Sargeant, y gwelir ei golli'n fawr, a'u perswadiodd i ailfeddiannu'r safle yr oeddent wedi'i werthu yn y lle cyntaf.

Bydd yn safle gwych, ond oni bai am ymdrechion gwirioneddol ymgyrch gymunedol ar raddfa fawr iawn, ni fyddai'r safle gennym, a'r gymuned sydd wedi ei ddiogelu mewn gwirionedd. Felly, mae'n dangos pa mor benderfynol y mae angen i bobl fod a hefyd y ffaith bod y gyfundrefn gynllunio a'r rheoliadau asedau cymunedol sy'n bodoli mewn rhannau eraill o Brydain yn absennol yng Nghymru, ac mae angen unioni hynny.

Felly, o ran problemau presennol, mae yna dafarn o'r enw Roath Park yn fy etholaeth i, ar Heol y Ddinas. Dyma'r dafarn oes Fictoria olaf sydd ar ôl ar y ffordd honno, ac mae'n cael ei dymchwel oherwydd ei bod yn rhatach ei chwalu ac adeiladu fflatiau modern yn lle hynny. Rwy'n siŵr y byddant yn erchyll. Ac yn lle hynny, gallent addasu'r adeilad cain hwn i wneud anheddau i'w defnyddio yn y dyfodol. Felly, rhaid bod opsiwn arall yn lle hyn. Gwrthododd Cadw ei restru, a hyd yn oed pe bai wedi'i restru'n lleol gan Gyngor Caerdydd, ni fyddai hynny wedi'i ddiogelu.

Felly, mae angen inni edrych eto ar sut y gallwn ddiogelu pethau yn ein cymunedau y mae pobl yn eu hystyried yn werthfawr ac am eu cadw. Ac os yw pobl yno'n dweud, 'Fe wnawn rywbeth am hyn', ni ddylai pobl sydd ag arian i wneud hynny ac am wneud elw sydyn allu eu hatal rhag gwneud hynny. Ac os na wnawn hyn, nid oes unrhyw ffordd y byddwn yn gallu datblygu'r ddinas 15 munud sy'n cael ei datblygu ym Mharis a Nottingham a lleoedd eraill, sef yr unig ffordd ymlaen os ydym am gyflawni ein nodau cynaliadwyedd.