5. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i wella mynediad at ddeintyddion y GIG yng Ngogledd Cymru? OQ58262

Mae buddsoddiad ychwanegol, diwygio contractau, codi cyfyngiadau COVID yn raddol ac agor academi ddeintyddol gogledd Cymru ymhlith y camau sy'n cael eu cymryd i wella mynediad i ddeintyddiaeth y GIG yn rhanbarth yr Aelod.

Diolch yn fawr, Prif Weinidog. Rwy'n sicr yn croesawu'r camau sy'n cael eu cymryd i fynd i'r afael â rhai o'r materion hyn, ond serch hynny, rwy'n cael fy llethu, mewn gwirionedd, gan y nifer o etholwyr sy'n cysylltu â mi ynglŷn â'u hanawsterau o ran cael gafael ar ddeintyddion y GIG yn y gogledd. Mae nifer o etholwyr wedi bod mewn cysylltiad o Wrecsam sydd wedi cael gwybod y bydd yn rhaid iddyn nhw aros hyd at ddwy flynedd cyn y gallan nhw weld deintydd. Rwyf wedi cael trigolion yn cysylltu o Ddyffryn Clwyd sydd wedi dweud eu bod wedi cael gwybod y bydd yn rhaid iddyn nhw aros tair blynedd cyn y gallan nhw gael gafael ar ddeintyddiaeth. A chredaf mai rhan o'r rhwystredigaeth yma, Prif Weinidog, yw bod y rhain yn bobl sy'n talu eu trethi, yn talu eu hyswiriant gwladol, ond heb dderbyn y gwasanaeth y mae'r trethi hynny i fod i'w ariannu, ac yn y bôn, mae trigolion felly'n gorfod talu ddwywaith, oherwydd maen nhw'n talu drwy eu trethi ac yna'n gorfod cael gafael ar y gwasanaethau hyn drwy ofal deintyddol preifat yn lle hynny. Ac mae'n ymddangos i mi ar hyn o bryd bod deintyddion, er eu bod yn ymddangos yn hapus i gynnig y gofal preifat, efallai'n anhapus â'r contractau GIG yr ydych wedi'u rhoi ar waith, oherwydd nid ydyn nhw'n cynnig eu gwasanaethau drwy waith y GIG.

Felly, tybed, Prif Weinidog, pa asesiad ydych chi wedi'i wneud hyd yma o'r nifer hwn o ddeintyddion sy'n manteisio ar y contractau GIG hynny, a pha drafodaethau ydych chi'n eu cael gyda Chymdeithas Ddeintyddol Prydain i sicrhau bod digon o ddeintyddion i fy nhrigolion sy'n byw yn y gogledd?

Rwy'n ddiolchgar am y cyfle i nodi'r ffeithiau mewn cysylltiad â'r contract deintyddol, oherwydd gwnaethom ailadrodd hyn yn sylweddol ar lawr y Senedd ddiwedd mis Mawrth, pan ddywedodd arweinydd yr wrthblaid wrthyf nad oedd yr un practis yn ardal Hywel Dda yn barod i gofrestru ar gyfer y contract newydd ac y byddai gwasanaethau deintyddol yn methu o fewn ychydig wythnosau. Yn wir, ym mwrdd iechyd Hywel Dda, mae 92 y cant o ddeintyddiaeth y GIG bellach yn cael ei ddarparu gan bractisau sydd wedi ymrwymo i'r contract newydd. Mae hynny'n codi i 96 y cant yn y gogledd ac i 99 y cant ym mae Abertawe. Felly, gadewch i ni gladdu hwn y prynhawn yma. Y syniad nad oedd deintyddion yn gyffredinol yng Nghymru yn barod i ymrwymo i'r contract newydd yn wirfoddol—yr oedd ganddyn nhw'r dewis; os oedden nhw eisiau gwneud hynny, fe allen nhw, os nad oedden nhw eisiau gneud hynny, nad oedd yn rhaid iddyn nhw—maen nhw wedi gwneud hynny ran amlaf o lawer ym mhob rhan o Gymru, ac mae hynny'n newyddion da iawn i etholwyr yr Aelod, oherwydd rhan o'r contract newydd yw, drwy dynnu deintyddion oddi ar felin draed yr hen uned o weithgaredd deintyddol, byddan nhw'n gallu gweld cleifion newydd, cleifion GIG newydd, ym mhob rhan o Gymru.

Nawr, o ran recriwtio deintyddion newydd, nid oes gennyf amheuaeth, pan fydd yn ymateb i'r bobl sy'n llenwi ei fewnflwch, y bydd yr Aelod yn egluro y bydd Brexit, diwedd symud yn rhydd, diwedd cydnabod cymwysterau proffesiynol ar y cyd—. Mae'r Aelodau'n awyddus iawn yn y fan acw bob amser i ddyfynnu i mi beth mae'r proffesiwn yn ei ddweud. Rwyf yn dweud wrthyn nhw beth y mae Cymdeithas Ddeintyddol Prydain ac eraill wedi'i ddweud. Yn y gogledd yn arbennig, lle roedd y cyrff corfforaethol mawr wedi cymryd practisau drosodd, yr hyn y maen nhw wedi'i ganfod yw bod pobl yr oedden nhw'n gallu recriwtio o rannau eraill o'r Undeb Ewropeaidd wedi dychwelyd i rannau eraill o'r Undeb Ewropeaidd. Nawr, pan fyddan nhw'n ceisio recriwtio deintyddion a oedd gynt yn gallu dod atyn nhw heb unrhyw rwystrau o gwbl, mae'n rhaid iddyn nhw fynd drwy'r llwybr noddi, gyda'i holl gymhlethdodau a'i ansicrwydd. Ac mae rhan o'r anawsterau a brofir gan bobl yn y gogledd i'w priodoli'n uniongyrchol i'r ffordd y mae Brexit wedi ei gwneud yn anos recriwtio a chadw pobl sydd, hyd at yr adeg y cawson nhw eu cynghori gan aelodau o'r Blaid Geidwadol, y byddai popeth yn well yn eu bywydau, pe baen nhw dim ond yn cymryd y risg y cawson nhw eu gwahodd i'w chymryd, maen nhw'n canfod bod y gwasanaethau hynny wedi'u peryglu o ganlyniad.

Mae'r corff sy'n ariannu pobl ar gyfer hyfforddiant yma yng Nghymru yn datblygu'r dull o ymdrin â'r gweithlu, ac yr wyf i fy hun wedi credu erioed mai hwnnw oedd yr un gorau ar gyfer y proffesiwn hwn, ac arallgyfeirio yw hynny. Nid mater o recriwtio a hyfforddi deintyddion eu hunain yn unig ydyw; mae arnoch angen cnewyllyn o nyrsys deintyddol, therapyddion, a'r cnewyllyn newydd o gynorthwywyr deintyddol sy'n gallu cyflawni'r rhannau hynny o waith deintyddol, a gadael y rhannau hynny o'r gweithlu sydd wedi'u hyfforddi fwyaf ac sydd â'r cymwysterau mwyaf proffesiynol i wneud y pethau na all dim ond deintydd eu gwneud.

Cefais gwestiwn yr wythnos diwethaf gan Sam Kurtz yr oeddwn yn credu ei fod yn amlinellu'n dda iawn y cynnydd a wnaed mewn practisau meddygon teulu i wneud hynny'n union: i'r proffesiwn arallgyfeirio ac i ddefnyddio'r—[Torri ar draws.] Ie, y cwestiwn cyntaf un a gefais yr wythnos diwethaf, roeddwn yn credu ei fod wedi cyflwyno'r achos yn dda iawn. Nawr, mae angen i ni weld yr un dull yn cael ei fabwysiadu gan ddeintyddion, fel y gallwn wneud y defnydd gorau posibl o'u cymwysterau a'u gallu, a gwneir hynny drwy ddefnyddio pobl eraill a all fod yr un mor llwyddiannus yn rhan o'r tîm clinigol ehangach hwnnw, gan ganiatáu iddyn nhw, felly, weld mwy o etholwyr Sam Rowlands.