Y datganiad a chyhoeddiad busnes sydd nesaf, a dwi'n galw ar y Trefnydd i wneud y datganiad hwnnw. Lesley Griffiths. 

Diolch, Llywydd. Mae'r agenda heddiw wedi'i haildrefnu fel y bydd dadleuon a'r cyfnod pleidleisio yn dilyn y datganiadau llafar. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi ar y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith y papurau cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig. 

Trefnydd, a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog iechyd am ymdrechion Llywodraeth Cymru i fynd i'r afael ag amseroedd aros cynyddol ym maes canser ym mwrdd iechyd Aneurin Bevan? Rwy'n gwneud y cais hwn oherwydd bod data diweddar yn dangos cynnydd yn nifer y bobl sy'n aros mwy nag wyth wythnos am brofion allweddol a ddefnyddir amlaf i wneud diagnosis o ganser. Mae'r ystadegyn brawychus hwn yn is na'r targed perfformiad llwybr canser tybiedig, sy'n anelu at 75 y cant o gleifion i ddechrau triniaeth o fewn 62 diwrnod. Yn fy ardal i, Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan, dim ond 56.9 y cant o gleifion sy'n dechrau eu triniaeth gyntaf ar gyfer canser o fewn targed Llywodraeth Cymru, o'i gymharu â 67.9 y cant ym mis Ebrill 2021. Mae mynediad i driniaeth cyn gynted â phosibl yn gwbl hanfodol er mwyn cynyddu siawns dioddefwyr canser o oroesi. Gweinidog, mae'n hanfodol bod pecyn cymorth cadarn a brys, gan gynnwys strategaeth canser lawn, a strategaeth y gweithlu, yn cael ei weithredu cyn gynted â phosibl. 

Diolch. Byddwch wedi clywed y Prif Weinidog yn egluro'r rhesymau pam y mae'r canolfannau diagnosis cyflym gennym ni, a faint sydd eisoes ar waith i helpu gyda'r sefyllfa anodd iawn yr ydych chi newydd ei chyflwyno. 

Hoffwn ofyn am ddadl yn amser y Llywodraeth ynghylch sut y bydd ymosodiad Llywodraeth y DU ar hawliau dynol yn effeithio ar bobl yng Nghymru, yn ogystal â pholisi a deddfwriaeth Cymru. Rwy'n croesawu'r datganiad ysgrifenedig gan y Cwnsler Cyffredinol yr wythnos diwethaf. Dywedodd mai ychydig iawn o ymgysylltu a fu â Llywodraeth Cymru ynglŷn â chynlluniau Llywodraeth y DU i wanhau dylanwad y confensiwn Ewropeaidd ar hawliau dynol. Gwyddom fod Llywodraeth y DU am ei gwneud yn haws iddyn nhw eu hunain pan fyddan nhw'n cyflawni polisïau creulon a chywilyddus fel cludo ceiswyr lloches i Rwanda, i'w gwneud yn haws iddyn nhw anwybyddu'r hyn sy'n foesol gywir er mwyn cyflawni'r hyn sy'n wleidyddol hwylus. Mae arnom angen dadl, Trefnydd, os gwelwch yn dda, i graffu ar sut y bydd hyn yn effeithio ar ddeddfwriaeth Cymru a rhaglenni'r Llywodraeth, o gofio bod y Cwnsler Cyffredinol wedi dweud bod hawliau dynol yn hanfodol i'r setliad datganoli. Hoffwn wybod sut y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu diogelu hawliau dinasyddion Cymru os bydd Llywodraeth y DU yn bwrw ymlaen heb ganiatâd y Senedd. Byddwn yn croesawu dadl, os gwelwch yn dda, fel y gallwn drafod y materion hynod bwysig hyn. Diolch.

Diolch. Fel y dywedwch chi, cyhoeddodd y Cwnsler Cyffredinol ddatganiad ysgrifenedig yr wythnos diwethaf. Mae'n gweithio'n agos iawn i sicrhau ein bod yn gwbl ymwybodol o gynlluniau Llywodraeth y DU, ac rwy'n siŵr, pan fydd rhagor o wybodaeth i'w chyflwyno, y bydd yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau.

Hoffwn ofyn am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar lygredd. Yn Nwyrain Abertawe, mae Afon Tawe yn dioddef o garthion sy'n cael eu rhyddhau'n rheolaidd o orsaf bwmpio Trebannws. Ymhellach i mewn i'r etholaeth, mae gennym blastig yn cael ei losgi oddi ar wifren a'r llygredd sy'n gysylltiedig â hynny. Mae gennym blaladdwyr sy'n llygru pridd ac afonydd. Yn olaf, mae gennym ocsidiau nitrogen a ddaw o geir ar hyd y prif ffyrdd. Rwy'n siŵr bod hyn yn cael ei ailadrodd ledled Cymru. Bydd datganiad gan y Llywodraeth ar y problemau sy'n bodoli a pha gamau sydd i'w cymryd i'w croesawu'n fawr.

Diolch. Rwy'n deall fod Dŵr Cymru wedi bod yn ymchwilio i orlifoedd cyfunol sy'n gollwng llawer yn Afon Tawe fel rhan o'u hymchwiliadau i fframwaith asesu gorlif stormydd, a'u bod yn buddsoddi cyllid sylweddol—rwy'n credu ei fod dros £100 miliwn—i uwchraddio eu rhwydwaith rheoli gwastraff. Hefyd, mae Cyfoeth Naturiol Cymru a Chyngor Abertawe wedi bod yn gweithio ar leihau camgysylltiadau domestig, lle mae cartrefi neu fusnesau yn cysylltu eu systemau carthion yn anghywir â'r prif rwydwaith carthffosydd. Mae hynny, yn amlwg, mewn cydweithrediad â Dŵr Cymru hefyd.

A gaf i ddau ddatganiad, os gwelwch yn dda, Trefnydd? Mae un ar COVID hir. Amcangyfrifir bod tua 30 y cant o'r rhai a gafodd COVID-19 yn y DU bellach yn dioddef o COVID-19 hir. Yn wir, mae nifer o bobl sy'n bryderus iawn wedi cysylltu â mi yn fy swyddfa'n ddiweddar oherwydd na allan nhw ddod o hyd i wasanaethau. Yn fy mwrdd iechyd fy hun, Betsi Cadwaladr, maen nhw wedi addo darparu ystod o gymorth ac ymyriadau clinigol, wedi'u teilwra'n unigol i anghenion cleifion. Fodd bynnag, pan fyddwch yn mynd ar y wefan, mae'n rhybuddio bod ganddyn nhw restr aros oherwydd nifer fawr o atgyfeiriadau. Felly, a wnewch chi drefnu bod y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn darparu datganiad ar ba fynediad i driniaeth COVID hir sydd ar gael ym mhob bwrdd iechyd ar wahân?

Fy rhif dau yw: yn ystod Sioe Llanrwst wych ddydd Sadwrn, a welodd filoedd o bobl yno, roeddwn yn falch o gyfarfod, fel bob amser, â'n ffermwyr ac Undeb Amaethwyr Cymru. Fodd bynnag, fe wnaethon nhw godi pryderon difrifol gyda mi a chydweithwyr eraill yma heddiw ynghylch costau gweithredol ffermydd a'r ffaith bod prisiau ynni—[Torri ar draws.] A gaf i ofyn fy nghwestiwn, Aelod?

Ie, gofynnwch eich cwestiwn, Janet Finch-Saunders.

Mae prisiau gwrtaith, tanwydd ac, wrth gwrs, porthiant yn cynyddu, ac maen nhw'n poeni'n fawr y gallai fod prinder porthiant aruthrol dros y gaeaf. Felly, pa gefnogaeth a pha ddeialog sy'n dod gan Lywodraeth Cymru ar gyfer ein ffermwyr, sy'n amlwg yn poeni—[Torri ar draws.] Mae'n swnio fel bod gennyf adlais—am hyn? Diolch.

Diolch. O ran eich cwestiwn cyntaf, ynghylch COVID hir, byddwch yn ymwybodol bod clinigau COVID hir, a bod adnoddau ar gael i fyrddau iechyd mewn cysylltiad â hyn. Yn anffodus, ni allaf ddod o hyd iddo yn fy ffeil, ond yr oeddwn yn darllen y bore yma fod y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol wedi sicrhau bod adolygiad chwe mis ynghylch clinigau COVID hir wedi ei gynnal, a bod dros 80 y cant o bobl yn teimlo eu bod wedi cael budd mawr o hynny.

Rwy'n ymwybodol iawn, yn amlwg, o'r pryderon yn y sector ffermio ac amaethyddol ynghylch costau gweithredol. Mae tanwydd, bwyd a gwrteithiau wedi cynyddu'n aruthrol mewn pris dros y misoedd diwethaf. Gan wisgo fy het portffolio, rwyf wedi cyfarfod â fy nghymheiriaid o bob rhan o'r DU. Victoria Prentis yw'r Gweinidog Gwladol sy'n arwain yr argyfwng costau byw o fewn ein portffolio. Yn anffodus, rydym wedi gofyn am gael cyfarfod â hi'n llawer mwy rheolaidd nag a gawsom ni. Rwy'n credu mai dim ond dwywaith yr ydym ni wedi cwrdd. Ond rwy'n dal i gael—. Oherwydd Llywodraeth y DU sydd â'r grymoedd i wneud rhywbeth yn y maes hwn. Fodd bynnag, byddwch yn ymwybodol fy mod wedi agor rhai ffenestri ynghylch cynlluniau, yn enwedig o ran rheoli maethynnau, er enghraifft, a fydd yn helpu ein ffermwyr yn y tymor byr.  

Hoffwn i hefyd glywed datganiad gennych chi fel Gweinidog materion gwledig, fel y gallwn fynd i'r afael yn wirioneddol â rhai o'r materion yr ydym eisoes wedi clywed amdanyn nhw mewn cysylltiad â phorthiant anifeiliaid, yn enwedig. Mae gwir angen i Lywodraeth Cymru fod yn rhagweithiol. Clywaf yr hyn yr ydych yn ei ddweud o ran ei fod yn beth i Lywodraeth y DU, ac mai ganddyn nhw yn bennaf y mae'r ysgogiadau i sicrhau newid gwirioneddol, ond edrychwch ar yr hyn sy'n digwydd yn Iwerddon. Ym mis Mawrth, cyhoeddodd Llywodraeth Iwerddon gynllun tyfu cnydau gwerth €12 miliwn, ac mae'n dychwelyd at raglen trin tir o gyfnod y rhyfel, a ddefnyddiwyd ddiwethaf yn ystod yr ail ryfel byd. Felly, dyna yw maint yr argyfwng y mae ffermio yng Nghymru yn ei wynebu, ac nid mewn ystyr economaidd yn unig, ond yn fwy felly o ran llesiant anifeiliaid. Ac mae angen y cynllun hwnnw arnom yn awr, oherwydd, pan fydd yr argyfwng hwnnw'n taro yn y gaeaf, bydd yn rhy hwyr. Felly, mae gwir angen i Lywodraeth Cymru fod yn rhagweithiol.

Enghraifft arall yw, yn ôl yn 2018, rwy'n siŵr y cofiwch chi, roedd Llywodraeth Iwerddon wedi cyflwyno cynllun mewnforio porthiant i sicrhau bod digon o fwyd ar gael i'w hanifeiliaid. Mae galwadau wedi bod yn arbennig am fwy o hyblygrwydd o ran Glastir i ganiatáu i'n ffermwyr gael mwy o borthiant i'r ddaear. Hoffwn wybod beth yw eich barn am hynny, oherwydd mae hynny'n wir o fewn eich pwerau. Nid yw hynny'n beth i Lywodraeth y DU. Felly, mae angen i ni wybod beth yw'r cynllun, oherwydd os nad oes cynllun, yna bydd argyfwng pan fydd y gaeaf yn dod. 

Yn wyneb y cynnydd rydym ni yn ei weld ar hyn o bryd yn achosion COVID, mae mwy a mwy o ofid nawr ein bod ni'n gweld rhagor o wastraff, o safbwynt y masgiau wyneb mae pobl yn eu defnyddio'n gynyddol, a byddwn i'n leicio gwybod beth ydych chi, fel Llywodraeth, yn mynd i'w wneud i addysgu pobl ynglŷn â sut mae gwaredu'r masgiau yna mewn modd cyfrifol. Rydym ni'n cofio sut welsom ni nhw yn ein hamgylchedd ni, ym mhob man, yn ystod y cyfnod pan oedd y pandemig ar ei waethaf. Nawr, wrth gwrs, gyda'r defnydd o fasgiau yn cael ei normaleiddio fwy yn yr hirdymor, rwy'n credu bod yna ddarn o waith sydd angen ei wneud i sicrhau bod y broblem yna yn cael ei thaclo. Felly, byddwn i hefyd yn gofyn am ddatganiad i esbonio sut mae'r Llywodraeth yn mynd i fynd i'r afael â hynny. Diolch.  

Diolch. Rwy'n credu y buom ni'n rhagweithiol iawn. Byddwch yn ymwybodol i mi gyhoeddi £237 miliwn yn ychwanegol dros y tair blynedd nesaf, yn ôl ym mis Mawrth, yn fy marn i, yn benodol ynghylch cynlluniau i helpu ein ffermwyr i ddod yn llawer mwy cynhyrchiol a chystadleuol. Soniais am y cynllun rheoli maethynnau; rwy'n credu bod y ffenestr yn dal ar agor ar gyfer hynny. Rwyf wedi cyhoeddi amrywiaeth o gynlluniau ac mae mwy i ddod. Mae'r cynllun ffermio cynaliadwy ar gael, ac rwyf wedi ymrwymo i gyhoeddi'r cynllun amlinellol cyn sioeau'r haf, fel y gallwn gael yr ymgysylltiad hwnnw. Mae'r rhain i gyd yn bethau a fydd yn helpu ein ffermwyr gyda'r argyfwng costau byw. Ond, mae'n ddrwg gennyf, mae'n aros yn nwylo Llywodraeth y DU, sy'n dal y rhan fwyaf o'r dulliau hynny, i sicrhau bod y cymorth hwnnw'n cael ei ddarparu. Cytunaf â'r hyn yr ydych yn ei ddweud, y gallai fod yn fater iechyd a llesiant anifeiliaid hefyd, ac mae hynny'n rhywbeth yr ydym ni wedi edrych arno'n fanwl iawn, gan ein bod wedi edrych ar ba gynlluniau a gyflwynwn. Rydym yn edrych yn gyson ar ba hyblygrwydd a fydd gennym. 

O ran eich cwestiwn ynghylch masgiau wyneb, rwy'n credu eich bod yn llygad eich lle. Nid oedd dim yn fy ngwylltio i fwy—byddech yn mynd i faes parcio'r archfarchnad a byddai masgiau untro ar hyd y llawr. Gwn fod y Gweinidog Newid Hinsawdd—. Rwy'n credu bod ymgyrch ar y cyfryngau cymdeithasol i annog mwy o bobl i feddwl yn llawer mwy gofalus am y ffordd y maen nhw'n cael gwared ar y masgiau hynny. 

A gaf i ofyn am ddatganiad, Gweinidog, gan y Gweinidog iechyd am y gofal a ddarperir i gleifion canser yn eu harddegau? Cysylltodd teulu merch yn ei harddegau â mi yr wythnos diwethaf, menyw ifanc 18 oed ym Mlaenau Gwent, sy'n cael triniaeth ofidus iawn am ganser ar hyn o bryd. Mae'n amlwg, o'r driniaeth y mae wedi'i chael, fod problem strwythurol yn y gwasanaeth iechyd gwladol, pan nad yw pobl ifanc sy'n cael triniaeth sylweddol ac anodd iawn yn gallu cael mynediad i'r gofal sydd ei angen arnyn nhw. Mae wedi cael ei chludo i unedau damweiniau ac achosion brys mewn gwahanol rannau o'r de, lle nad yw wedi cael y driniaeth y mae ei hangen arni. Mae'n ymddangos bod toriad yn y cysylltiad rhwng Felindre ac ysbytai unigol, a'r canlyniad yw bod y driniaeth, sy'n ddigon gofidus, yn cael ei gwneud yn fwy gofidus a'i dwysáu ymhellach gan y materion hyn iddi hi a'i theulu. Gwyddom i gyd—bydd y rheini ohonom sy'n rhieni'n deall—nad oes dim byd mwy torcalonnus na gweld plentyn yn y sefyllfa hon. Rwyf wedi cysylltu â'r Gweinidog iechyd ac wedi gofyn am gyfarfod ar y mater penodol hwn, ond credaf y dylai'r Llywodraeth hefyd gyflwyno datganiad ar y mater hwn fel y gallwn ni i gyd fod yn dawel ein meddwl, ym mha bynnag etholaeth yr ydym yn ei chynrychioli, y bydd pobl ifanc sy'n cael y driniaeth hon yn cael y driniaeth y mae arnyn nhw ei hangen ac ar adegau ac yn y mannau y mae eu hangen arnyn nhw.

Diolch i chi. Wel, mae hi'n gwbl hanfodol fod claf yn derbyn y driniaeth briodol yn y lleoliad priodol ar yr amser priodol, ac rydych chi wedi amlinellu achos gofidus iawn yn eglur. Rydych chi'n dweud eich bod chi wedi gofyn i'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol am gyfarfod, ac rwy'n credu, yn dilyn y cyfarfod hwnnw mae'n debyg, pe byddai'r Gweinidog yn teimlo y dylai hi wneud datganiad pellach i'r Aelodau, y bydd hi'n gwneud felly.

Ac yn olaf, Tom Giffard.

Diolch, Llywydd. Trefnydd, a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Newid Hinsawdd neu'r Dirprwy Weinidog Celfyddydau a Chwaraeon ynghylch sut y caiff cyfleusterau chwaraeon eu hamddiffyn yn ystod y broses gynllunio? Wrth i bencampwriaeth tenis Wimbledon ddechrau, hon yw'r adeg o'r flwyddyn y bydd pobl yn aml yn dechrau gafael yn eu racedi nhw a chwarae tenis eu hunain. Er hynny, ym Mhorthcawl, fe fydd datblygiad cynllunio newydd, a fydd yn gweld 900 o dai ychwanegol yn cael eu hadeiladu, yn golygu bod y dref yn colli ei hunig gwrt tenis wrth i ffordd newydd gael ei hadeiladu drwy ganol y datblygiad. Er bod y cyngor wedi addo y bydd cyfleusterau tenis newydd yn cael eu hadeiladu, nid yw'r cyngor wedi nodi'r safle ar eu cyfer nhw na pha mor hir y bydd hynny'n ei gymryd, ac fe allai hynny olygu y bydd y dref heb gwrt tenis am flynyddoedd, ac fe fyddai honno'n ergyd drom i sêr tenis lleol y dyfodol. Felly, rwy'n gofyn am ddatganiad, os gwelwch chi'n dda, gan naill ai'r Gweinidog Newid Hinsawdd neu'r Dirprwy Weinidog Celfyddydau a Chwaraeon i weld sut y maen nhw'n gweithio ochr yn ochr â Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 i sicrhau bod cyfleusterau chwaraeon yn cael eu hamddiffyn neu, yn wir, eu gwella yn ystod y broses gynllunio.

Diolch i chi. Rydych chi'n cyfeirio at rywbeth sy'n amlwg yn llaw'r awdurdod lleol, ac fe fyddwn i'n awgrymu eich bod chi'n ysgrifennu at yr awdurdod lleol. Mae hi'n ymddangos eich bod chi braidd yn amheus o ran yr amserlen a gawsoch chi ganddyn nhw, ac fe fyddwn i'n eich cynghori chi i ysgrifennu at yr awdurdod lleol i ddechrau.

Diolch i'r Trefnydd.