Rwyf hefyd eisiau cofnodi ein diolch i holl staff yr ysgol am eu cadernid parhaus a'u gwaith caled, a dysgwyr hefyd. Gweinidog, hoffwn ddiolch ichi am eich datganiad heddiw, ac rydym yn croesawu rhannau ohono. Mae hwn wedi bod ac yn gyfnod anodd iawn i ddysgwyr. Mae'r ffordd yr ydym ni'n gwerthuso'r gwaith caled sy'n cael ei wneud gan ein hysgolion o'r pwys mwyaf fel y gallwn ni i gyd werthuso a gweld sut mae ysgolion yn symud ymlaen ac yn ymateb ar ôl y pandemig i gyfarwyddwyr newydd, i ganlyniadau PISA gwael ac i anghenion disgyblion. Mae'n rhaid imi anghytuno â chamau gweithredu'r Gweinidog i gael gwared ar y system bresennol o gategoreiddio ysgolion—y system goleuadau traffig fel y'i gelwir yn fwy cyffredin—sydd wedi bod yn ffordd hawdd a syml i rieni, i athrawon a swyddogion llywodraeth leol weld sut y mae ysgol yn perfformio. Yr unig broblem gyda'r system honno, Gweinidog, oedd nad oedd y naratif y tu ôl i'r rheswm pam y rhoddwyd lliw penodol i ysgol bob amser yn glir nac yn cael ei chyfleu'n ddigon da, yn wir, nid oedd yr hyn a oedd yn gyfystyr â lliw yr un fath ledled Cymru. Nid oedd cysondeb—pethau y gellid bod wedi'u newid yn hawdd. Nid yn unig yr oedd y codio lliw yn ffordd syml iawn i rieni weld sut yr oedd ysgol yn gwneud, roedd hefyd yn helpu awdurdodau lleol i benderfynu ble'r oedd angen adnoddau fwyaf, ac i glystyrau wybod lle yr oedd angen cymorth ychwanegol o fewn eu clystyrau eu hunain. Ac mae penaethiaid wedi dweud eu bod eisoes yn cydweithio ac nad ydyn nhw'n cystadlu, fel y mae eich datganiad yn awgrymu. 

Mae cyflwyno system hunanarfarnu, sy'n cyd-fynd â'ch system arfaethedig newydd, yn llawn risgiau, a hefyd, unwaith eto, yn cynyddu'r llwyth gwaith ar athrawon—rhywbeth na allaf ei gefnogi. Mae cael gwared ar yr hen system yn codi'r cwestiwn pam mae Llywodraeth Cymru yn benderfynol o symud i system newydd, sy'n caniatáu i ganlyniadau gwaeth gael eu claddu ac sy'n golygu y bydd llai o rieni'n gallu gweld yn glir sut mae'r Llywodraeth yn siomi eu plant a'r bobl ifanc o Gymru o ran bod â sgiliau sylfaenol, i ganlyniadau, i gefnogi ein pobl ifanc gyda'u hiechyd meddwl a'u lles. Pam na ellir cael rhyw fath o briodas rhwng y ddau syniad? Mae gosod cynlluniau a blaenoriaethau, fel yr ydym wedi amlinellu, yn dda, ond pam na allwn ni weld sut mae ysgolion yn gwneud hefyd? Pam na ellir cael y mesurydd syml hwnnw mwyach? Pam cael gwared ar hwnnw? Yn hytrach na newid system unwaith eto, efallai y byddai gwneud y system a oedd yno'n fwy effeithiol wedi bod yn syniad gwell, yn fy marn i.

Mae'n peri pryder i mi na fydd canlyniad y ffordd y mae ysgolion yn gwneud nawr yn glir o dan y system arfaethedig newydd, ac ni fydd rhieni'n gallu gweld yn glir iawn sut mae ysgol yn perfformio. Ni fydd pob rhiant eisiau darllen tudalennau a thudalennau o ddogfennau i weld sut mae eu hysgolion yn gwneud. Sut yr ydych chi, Gweinidog, yn mynd i sicrhau y caiff y ffordd y mae ysgolion yn gwneud ei chyfleu'n syml ac yn glir i rieni? Ymddengys ein bod yn canolbwyntio ar y negatifau yma, yn amlwg, hefyd, ond beth am yr ysgolion hynny sy'n gwneud yn dda sydd wedi gwella'n ddifrifol? Beth am yr ysgolion hynny a'u bod yn cael y gydnabyddiaeth am eu gwaith caled? Wyddoch chi, pan gawson nhw 'ardderchog' mewn adroddiad gan Estyn, roedd yn cael ei ddathlu yn yr ysgol; sut y bydd hynny'n cael ei ddisodli?

Gweinidog, rydym wedi sôn am werthuso nawr, ond hefyd, o ran gwella addysg yng Nghymru, er mwyn sicrhau ein bod yn gwella addysg a dysgu yng Nghymru, rhaid inni sicrhau bod ein dysgwyr yn teimlo cefnogaeth o ran eu haddysg a'u hiechyd meddwl a'u lles. O ran iechyd meddwl a lles, mae Llywodraeth Cymru hyd yma wedi gorwario a thangyflawni. Dywedwyd wrth arweinwyr ysgolion y byddant yn cael y cymorth a'r cymorth angenrheidiol i'w dysgwyr, ond nid yw ysgolion yn teimlo eu bod yn cael eu cefnogi o gwbl, yn enwedig ysgolion cynradd, o sgyrsiau yr wyf i wedi'u cael gydag arweinwyr ysgolion. Mae ein plant yn teimlo eu bod wedi'u llethu gan faint o amser dysgu y maen nhw wedi'i golli ac nid ydyn nhw'n teimlo'n gyfartal â'u cyfoedion. Ac rydym eisoes wedi clywed heddiw am effaith negyddol cludiant i'r ysgol, neu ddiffyg, neu bryderon ariannol eraill sydd i gyd yn achosi cynnydd enfawr mewn absenoldebau disgyblion. Yn sicr, dyna'r hyn y mae angen i ni ganolbwyntio arno ar hyn o bryd: cael ein plant yn ôl i ysgolion a sicrhau eu bod yn teimlo eu bod yn cael eu cefnogi.

Gweinidog, mae angen inni roi'r gorau i newid systemau i geisio cuddio diffygion eich Llywodraeth a mynd yn ôl at hanfodion lle'r ydym yn cael ein dysgwyr yn ôl i'r ysgol a chael y cymorth iechyd meddwl a lles i'r mannau lle mae ei angen. Gweinidog, pa gamau y mae'r Llywodraeth hon yn mynd i'w cymryd ar unwaith i gael ein pobl ifanc yn ôl i'r ysgol ac i sicrhau bod dysgwyr yn teimlo eu bod yn cael mwy o gefnogaeth, nid o hanner tymor mis Medi, ond ar hyn o bryd fel bod ein dysgwyr yn teimlo yn y lle gorau i ddechrau'r flwyddyn ysgol newydd ym mis Medi, gyda'r holl gymorth iechyd meddwl ac addysgol sydd ei angen arnynt? Diolch.