Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Diolch am y cyfle i wneud y datganiad pwysig hwn heddiw am gyhoeddi ein datganiad ansawdd ar iechyd menywod a merched. Rydym ni wedi bod yn gweithio'n galed i wella ansawdd y gofal mae pawb yn ei dderbyn yng Nghymru ac i leihau lefel yr amrywiaeth yn y safonau rhwng gwasanaethau sydd ar gael mewn un rhan o Gymru a'r llall. Fodd bynnag, mae rhai gwahaniaethau dwfn a sefydledig iawn o hyd yn y ffordd mae dynion a menywod yn profi gofal iechyd. Mae'r rhain wedi'u dogfennu'n dda ac wedi'u hymchwilio'n dda ac nid ydynt yn unigryw i Gymru.

Menywod yw ychydig dros hanner ein poblogaeth ac maen nhw’n cyfrif am y rhan fwyaf o weithlu'r GIG yng Nghymru. Mae menywod yn ysgwyddo'r rhan fwyaf o gyfrifoldebau gofalu'r teulu ac yn parhau i wneud y rhan fwyaf o'r gwaith yn y cartref, yn ogystal â gweithio y tu allan i'r cartref. Ond yn rhy aml o lawer, mae menywod yn cael gofal iechyd yn seiliedig ar brofiad gwrywaidd o salwch, yn hytrach na chael yr help a'r gofal sydd eu hangen arnyn nhw, wedi'u teilwra i'w hanghenion fel menyw neu ferch. Gall rhagfarn ac anghydraddoldebau o'r fath olygu bod menywod yn aml yn cael gwasanaethau mwy gwael ac, mewn rhai achosion, rydym ni’n gweld canlyniadau gwaeth.

Mae ymchwil gan Sefydliad Prydeinig y Galon yn awgrymu y gellid bod wedi atal marwolaethau o leiaf 8,000 o fenywod pe baen nhw wedi cael triniaeth gardiaidd deg dros gyfnod o 10 mlynedd yng Nghymru a Lloegr. Dim ond un enghraifft yw hon, mewn un maes meddygaeth. Yn anffodus, mae'r anghydraddoldebau hyn yn amlwg ar draws meddygaeth. Llywydd, nid yw hyn yn iawn ac nid yw'n deg. Os ydym ni am fod yn driw i’n nod cyffredinol o ddarparu gofal sy'n canolbwyntio ar yr unigolyn yng Nghymru, yna rhaid i ni newid y ffordd rydym ni’n darparu gofal iechyd i fenywod a merched fel y gallant ei gael mewn modd amserol, fel bod y GIG yn ymateb i'w dewisiadau a'u hanghenion a bod ymchwil a datblygu yn adlewyrchu profiadau byw menywod a merched. Dyna pam yr wyf i, heddiw, yn cyhoeddi'r datganiad ansawdd ar iechyd menywod a merched.

Rwyf i eisiau cofnodi heddiw, pan fyddwn ni’n sôn am iechyd menywod a gofal iechyd menywod, nad sôn am wasanaethau gynaecolegol neu iechyd atgenhedlol yn unig yr ydym ni. Mae'r rhain, wrth gwrs, yn wasanaethau pwysig i fenywod ond nid dyma’r unig ofal iechyd i fenywod. Mae ystod eang o gyflyrau lle gall menywod fod â symptomau gwahanol i ddynion neu y gallen nhw gael eu heffeithio'n anghymesur, gan gynnwys awtistiaeth, asthma, meigryn, esgyrn a chlefyd y galon. Mae menywod hefyd yn profi patrymau gwahanol o angen a symptomau ar draws ethnigrwydd ac anabledd, beichiogrwydd a mamolaeth. Rhaid i'r GIG allu trin pobl sy'n profi'r cyflyrau hyn yn briodol er mwyn sicrhau'r canlyniadau gorau posibl.

Y datganiad ansawdd yw'r cam cyntaf pwysig yn ein cynlluniau i drawsnewid y gofal mae menywod yn ei dderbyn yng Nghymru. Mae'n nodi'r hyn y disgwylir i'r GIG ei gyflawni i sicrhau gwasanaethau iechyd o ansawdd da i gefnogi menywod a merched drwy gydol eu bywydau. Mae'n disgrifio sut fydd ‘da' yn edrych. Yn dilyn y datganiad ansawdd bydd cynllun iechyd menywod 10 mlynedd yn cael ei gyhoeddi yn yr hydref. Mae'r cynllun yn cael ei ddatblygu gan GIG Cymru gyda mewnbwn sylweddol gan grwpiau menywod. Gyda'i gilydd, bydd y datganiad ansawdd a'r cynllun yn gosod y cwrs ar gyfer y ffordd y caiff gwasanaethau i fenywod a merched eu darparu a'u datblygu yng Nghymru. Rydw i wedi bod yn glir y bydd y cynllun yn dilyn yr un dull cwrs bywyd ag a nodwyd gan Goleg Brenhinol yr Obstetryddion a'r Gynaecolegwyr yn ei adroddiad 'Gwell i fenywod' yn 2019. Bydd yn hyrwyddo dull lle mae menywod yn gallu cael y driniaeth gywir drwy gydol eu hoes a rhaid i'r GIG weithio mewn man mwy ataliol.

Er y bydd y ddwy ddogfen hyn yn gosod y llwybr ar gyfer y dyfodol, nid ydym wedi bod yn aros am heddiw i wneud newidiadau i ofal iechyd menywod a merched yng Nghymru. Rydym ni wedi ariannu'r grŵp gweithredu iechyd menywod ac rydym ni wedi cyflwyno nyrsys endometriosis arbenigol a chydlynwyr iechyd a lles y pelfis ym mhob bwrdd iechyd yng Nghymru. Maen nhw’n sicrhau bod menywod yn cael eu cyfeirio at wasanaethau priodol ac yn cael eu cefnogi drwy ddiagnosis a thriniaeth.