Part of the debate – Senedd Cymru am 7:00 pm ar 12 Gorffennaf 2022.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Mae yna gymaint y gallwn i, ac yr ydw i yn aml, yn beirniadu’r Llywodraeth yn ei gylch. Dwi’n cymryd fy rôl o ddifri fel llefarydd iechyd a gofal fy mhlaid, yn dal Llywodraeth i gyfrif ar y gwasanaeth iechyd, ac mi barhaf i wneud hynny tan y byddaf i’n gweld bod pobl Cymru yn cael y gwasanaeth iechyd a gofal y maen nhw’n ei haeddu. Ond, yn ysbryd diwedd tymor fel hyn, gwnaf i ddechrau, o leiaf, ar nodyn positif iawn. Mae’r adroddiad blynyddol yma'n cyfeirio at raglen lywodraethu sy’n adeiladu cenedl, a dwi’n meddwl, diolch i gyfraniad Plaid Cymru, bod yma raglen a all ddod â buddion gwirioneddol a phendant i bobl Cymru.
Efo’r sentiment hwnnw, dwi’n cynnig gwelliant cyntaf Plaid Cymru, sy’n croesawu a chydnabod effaith y cytundeb cydweithio ar y rhaglen lywodraethu. Mae’r adroddiad blynyddol yn rhoi ffocws ar sut all y Llywodraeth weithredu mewn ffordd ataliol, ac mae hynny’n arbennig o berthnasol ym maes gofal iechyd. Ond er mwyn gweld y dull ataliol yma yn cael effaith go iawn, fel bod llai o bobl yn y pen draw yn dibynnu ar wasanaethau iechyd, yn dibynnu ar y system gyfiawnder, er enghraifft, dydy cael syniad neu gael bwriad ddim yn ddigon. Mae’n rhaid cael cyllid, mae’n rhaid cael polisi radical hefyd, a diolch i'r cytundeb cydweithio, mae ymyriadau ataliol radical ac allweddol, fel prydau ysgol am ddim i bob plentyn cynradd, a darpariaeth gofal plant, wedi’u hehangu yn sylweddol, ac wedi cael blaenoriaeth o’r diwedd. Ydyn, maen nhw’n gostus, ond mi fyddwn ni’n elwa fel cenedl yn y blynyddoedd i ddod pan fyddwn ni wedi rhoi’r dechrau gorau mewn bywyd i’r genhedlaeth ieuengaf.
Efo dim ond chwe mis o’r cytundeb y tu ôl i ni, mae yna sawl cerrig milltir rydyn ni wedi'u cyrraedd yn barod—y broses o gyflwyno prydiau ysgol am ddim ar waith, rydyn ni’n disgwyl deddfwriaeth am ddiwygio’r Senedd y flwyddyn nesaf, pecyn o fesurau ar y gweill i drio taclo’r argyfwng tai, sy’n prisio pobl allan o’u cymunedau eu hunain, a heddiw mi gafodd ymgynghoriad ei lansio fel cam tuag at dreth gyngor decach. Mae pob un o’r polisïau yma yn gwneud ei gyfraniad ei hun—cyfraniad pwysig at lunio dyfodol sy’n canolbwyntio ar les y genhedlaeth nesaf. Mae’n rhaid i ni rŵan sicrhau, wrth gwrs, bod y polisïau uchelgeisiol yma yn cael eu mabwysiadu ar bob lefel o lywodraeth—fan hyn, llywodraeth leol, lle bydd cynghorau o blaid y Prif Weinidog a fy mhlaid innau yn gyfrifol am gyflawni llawer o’r mentrau.
Wrth gwrs, mae yna gyfyngiadau mawr i’r Llywodraeth, sy’n cael eu hadlewyrchu yn ail welliant Plaid Cymru. Fel un sydd wedi credu gydol fy oes mewn annibyniaeth, dwi wastad yn rhwystredig o feddwl beth allai fod. Trafod rheilffyrdd oedd Laura McAllister dros y penwythnos, pan ddywedodd hi,