3. Pa gymorth y mae Llywodraeth Cymru yn ei roi i fusnesau i amsugno costau ynni uwch? OQ58368

Llywydd, nid oeddwn wedi cyfeirio'n fwriadol iawn at gynlluniau'r Aelod dros Ynys Môn ei hun i fod yn rhan o ddraen dawn. Felly—[Chwerthin.] Dim ond i fod yn siŵr; roeddwn i wedi gwneud yn siŵr nad oeddwn i'n gwneud hynny.

Mae busnesau yng Nghymru yn wynebu prisiau ynni uchel iawn, nad ydyn nhw, yn wahanol i filiau domestig, wedi'u capio. Cyfarfu Gweinidog yr Economi â chyngor busnes Cymru yn gynharach heddiw i drafod y materion hyn. Rydym yn parhau i lobïo Llywodraeth y DU i gymryd camau pellach ar brisiau ynni domestig a busnes.

Rwy'n gwerthfawrogi'r ateb yna, Prif Weinidog. Ar 24 Mehefin, ymwelais ag Aber Hotel yn Abertridwr yn fy etholaeth, ac mae'n fusnes teuluol lleol sydd wedi neilltuo tair o'i ystafelloedd i ddarparu banc bwyd i gymuned Abertridwr. Mae'n fusnes hanfodol ac yn rhan o rwydwaith a gwe o fusnesau ar draws rhannau gogleddol fy etholaeth sy'n darparu ffordd o fyw a chyflogaeth hanfodol i bobl yn y rhan honno o'r etholaeth. Ychydig fisoedd yn ôl, cawsant gynnydd mewn costau ynni gan SSE Energy Supply Limited a gynyddodd yr hyn a oedd yn fil trydan cyfartalog o £650 y mis i fwy na £4,100 y mis. Mae'r cynnydd anhygoel hwnnw mewn costau yn ei gwneud yn anodd iawn cynnal busnesau teuluol fel Aber Hotel. Ac rydym yn cytuno bod angen i Lywodraeth y DU gymryd camau sylweddol yma. Rwyf wedi bod yn edrych ar grantiau creu lleoedd Trawsnewid Trefi Llywodraeth Cymru ac rydym yn awyddus i ddod â'r rheini i leoedd fel Senghennydd, Abertridwr a Bargoed hefyd. Ond beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud, efallai mewn partneriaeth â Llywodraeth y DU, i gefnogi'r busnesau hynny sy'n wynebu'r cyfnod anodd hwn?

Diolch i Hefin David am y cwestiwn yna. Rwy'n ymwybodol o'r cwmni y soniodd amdano a'r gwaith y mae'n yn ei wneud. Bydd cwmnïau fel hynny, Llywydd, sy'n wynebu'r cynnydd syfrdanol mewn prisiau ynni, yn dilyn yr hyn sy'n digwydd yn San Steffan yn ofalus iawn ac rwy'n siŵr y bydd eu pryder yn cynyddu gan mai'r gystadleuaeth i leihau faint o adnoddau sydd ar gael i helpu cwmnïau a'r economi gyfan yw'r unig gystadleuaeth sy'n cael ei chynnal i bob golwg.

Yr hyn a wnawn yma yng Nghymru, Llywydd, yw defnyddio'r pwerau sydd gennym; nid nhw yw'r prif bwerau, yn anochel, Llywodraeth y DU sy'n gyfrifol amdanyn nhw. Mae gennym gynghorwyr effeithlonrwydd adnoddau arbenigol sy'n gweithio gyda Busnes Cymru sy'n gweithio gyda chwmnïau i gynnig yr atebion ymarferol hynny a all eu helpu i liniaru—a dim ond lliniaru, a deall—effaith codiadau ynni o'r math y mae Hefin David wedi'i grybwyll. Ond maen nhw'n gweithio gyda chwmnïau i leihau'r defnydd o gerbydau, cynyddu effeithlonrwydd dŵr ac ynni, darparu insiwleiddio a goleuadau LED, er mwyn sicrhau bod oergelloedd a rhewgelloedd yn cael eu defnyddio'n effeithlon ac ati. Mae'r gwaith a wnawn fel Llywodraeth hefyd yn cynnal pŵer prynu defnyddwyr. Un o'r pethau mwyaf heriol sy'n digwydd i fusnesau bach o'r math y mae Hefin David wedi'i grybwyll yw cwsmeriaid yn tynnu'n ôl o wariant dewisol. Yn wynebu biliau eu hunain, nid yw pobl yn prynu pethau mewn ffordd sy'n caniatáu i'r busnesau hynny barhau i gael eu cynnal. Wrth gwrs ein bod yn helpu gyda chostau eraill hefyd—bydd dros 85,000 o eiddo yng Nghymru eleni yn cael cymorth gyda'u hardrethi busnes. Bydd yn costio £116 miliwn i Lywodraeth Cymru—mae hynny'n £20 miliwn yn fwy na'r swm canlyniadol a gawn ni gan Lywodraeth y DU—er mwyn gallu gwneud hynny.

Yn y tymor hirach, Llywydd, mae'r cwestiwn a ofynnodd Joyce Watson yn gynharach y prynhawn yma yn allweddol: rhaid i ni allu sicrhau ffynonellau ynni adnewyddadwy nad ydyn nhw yn ein gadael yn agored i'r math o ergydion byd-eang sydd wedi arwain at y cynnydd mewn prisiau ynni, a gallu gwneud hynny mewn ffordd sy'n rhoi sicrwydd i fusnesau bach na fyddan nhw'n wynebu'r math hwn o sioc i'w model busnes eto yn y dyfodol.

Prif Weinidog, mae ymchwil yn awgrymu bod bron i ddwy ran o dair o fusnesau yn y DU yn gwario rhwng 5 y cant ac 20 y cant o gyfanswm eu gwariant ar ynni. Mae hyn yn gyfran sylweddol o gyfanswm eu costau rhedeg, sy'n golygu y bydd codiadau mawr mewn prisiau yn cael effaith sylweddol ar eu gallu i weithredu gydag elw. Nid yw busnesau bach mewn sefyllfa cystal i lyncu cynnydd mewn costau ynni oherwydd elw tynn a llif arian cyfyngedig ac felly maen nhw'n fwy tebygol o orfod trosglwyddo'r codiadau hyn i ddefnyddwyr.

Yn yr Alban, Prif Weinidog, mae Business Energy Scotland yn darparu cymorth diduedd am ddim i helpu busnesau bach a chanolig i arbed ynni, carbon ac arian. Wedi'i ariannu gan Lywodraeth yr Alban, mae'n darparu arbenigedd a benthyciadau di-log, diwarant i helpu i dalu am uwchraddio ynni ac arbed carbon, yn ogystal â chynnig grantiau arian-yn-ôl o hyd at £20,000. Prif Weinidog, felly, a wnewch chi edrych ar Business Energy Scotland, sy'n honni ei fod eisoes wedi dod o hyd i dros £200 miliwn o arbedion i sefydliadau'r Alban, i weld a allai cynllun tebyg weithio yma yng Nghymru ac a fyddai'n gweithio? Diolch.

Wel, Llywydd, rwy'n credu imi ddweud yn fy ateb diwethaf fod gennym eisoes, drwy Busnes Cymru, sy'n ffynhonnell cyngor diduedd a ariennir gan Lywodraeth Cymru i fusnesau yma yng Nghymru, ymgynghorwyr arbenigol ar effeithlonrwydd adnoddau. Maen nhw eisoes yn gwneud y pethau y mae'r Aelod wedi cyfeirio atyn nhw sy'n digwydd mewn mannau eraill. Nid oes angen i ni ailddyfeisio pethau pan fyddwn ni eisoes yn eu gwneud nhw. Ac mae sicrhau bod benthyciadau di-log a mathau eraill o gymorth ar gael i fusnesau sy'n dymuno cymryd rhai o'r camau ymarferol hynny a all liniaru effaith costau ynni sy'n codi'n gyflym yn rhan o'r dirwedd yma yng Nghymru hefyd.