Part of the debate – Senedd Cymru am 4:21 pm ar 11 Medi 2022.
Mae'n anrhydedd gallu sefyll yma a siarad ar ran pobl fy rhanbarth. Mae ein meddyliau a'n gweddïau yn fawr iawn gyda'i Fawrhydi y Brenin a'r teulu brenhinol wrth i ni alaru huno'r frenhines orau a hiraf ei gwasanaeth a welodd y byd, y Frenhines Elizabeth II.
I'r rhan fwyaf ohonom, y Frenhines Elizabeth II yw'r unig frenhines y mae unrhyw un ohonom wedi ei hadnabod. Mae hi wedi bod yno erioed, yn oleuni ac yn ganllaw cyson a diwyro drwy amseroedd drwg a da. Mae llawer o bobl wedi drysu dros y dyddiau diwethaf ynglŷn â pha mor gryf mae eu galar wedi bod a dim ond nawr yn sylweddoli'r effaith a'r rhan enfawr y mae ein Brenhines wedi'i chael yn ein bywydau ni i gyd. Dim ond pan fyddwn ni'n wynebu realiti colled rydym ni wir yn deall beth sydd wedi mynd.
Roedd y Frenhines Elizabeth II yn unigolyn gwirioneddol ryfeddol a gysegrodd ei bywyd yn llwyr i'n gwasanaethu ni, pobl Prydain, rhai'r Gymanwlad a'r tiriogaethau tramor. Crisialwyd ei defosiwn yn yr araith enwog yn Cape Town yn Ne Affrica, lle dywedodd,
'Rwy'n datgan ger eich bron y caiff fy holl fywyd, boed yn hir neu'n fyr, ei neilltuo i'ch gwasanaeth, a gwasanaeth ein teulu imperialaidd mawr, yr ydym i gyd yn perthyn iddo.'
Ac fe gyflawnodd hynny, ac rydw i, yn hynny o beth—ac, rwy'n gwybod, pawb yma—yn hynod falch mai Elizabeth II oedd ein Brenhines. Hyd yn oed y dydd Mawrth hwn, o'r wythnos hon, gwelsom y Frenhines yn gwneud fel y mae hi bob amser wedi'i wneud, yn 96 mlwydd oed, ac yn cyflawni ei dyletswyddau gyda'r cryfder, y gras a'r anrhydedd yr oedd hi wedi dod yn fyd-enwog amdanynt, drwy gyfarfod yn bersonol â'i Phrif Weinidog newydd, Liz Truss, gan ddarlunio dyfnder ei hymroddiad i ddyletswydd. Roedd ymroddiad Elizabeth II i ddyletswydd bob amser yn amlwg trwy gydol ei theyrnasiad. Pan oedd yn 19 oed, ymrestrodd yn ystod yr ail ryfel byd i wasanaethu yng Ngwasanaeth Tiriogaethol Ategol y menywod, a dim ond dechrau bywyd o ymrwymiad i'n gwlad a'n pobl oedd hyn. Yna dechreuodd ei dyletswydd fwyaf, wrth gwrs, pan oedd yn ddim ond 25 oed. Yn 23 oed, pan ges i fy ethol yma, roeddwn i'n teimlo pwysau cyfrifoldeb y swydd, ond mae'r anferthedd a maint y cyfrifoldeb ar ei hysgwyddau ifanc hi yn anodd ei ddychmygu. Nid yn unig y gwnaeth hi ymdopi â hynny, safodd yn gryf a chadarn, gan gynnal a hyrwyddo popeth sy'n wych am ein gwlad am 70 mlynedd.
Rydw i ac, mae'n siŵr, cymaint o bobl eraill, yn falch i'r Frenhines weld ei Jiwbilî Platinwm eleni, ac roedd y dathliadau yn fy rhanbarth a thu hwnt yn deilwng i Frenhines sydd wedi gwneud cyfraniad anhygoel i'n gwlad dros y blynyddoedd hyn. Roeddwn i wrth fy modd yn rhannu'r dathliadau hynny gyda fy mhlant fy hun a gallu egluro iddyn nhw ddyfnder y diolchgarwch sy'n ddyledus gennym ni i'r Frenhines a pham. Fel y frenhines sydd wedi gwasanaethu hiraf yn hanes Prydain, gwahoddodd y Frenhines 15 o Brif Weinidogion i ffurfio Llywodraeth. Adeg ei choroni, roedd gan y Gymanwlad wyth aelod-wladwriaeth; heddiw, mae 56 bellach. Mae'n anghredadwy. Yn ystod ei theyrnasiad, moderneiddiodd y Frenhines Elizabeth II y frenhiniaeth, gan addasu i'r oes a'i throi i fod y sefydliad hynod boblogaidd y mae hi heddiw, gyda chyrhaeddiad enfawr byd-eang. Rydym ni i gyd wedi gweld hyn o'r areithiau ac o ymateb y gwledydd ledled y byd ers ei marwolaeth, a bu hynny yn haeddiannol o Elizabeth fawr.
Nid dim ond ei synnwyr o ddyletswydd, ei dylanwad sefydlog a'i chyngor doeth a'i diffiniodd; daeth ei ffraethineb, ei hiwmor a'i natur ofalgar hefyd i bersonoli ei theyrnasiad. Ac roedd y Frenhines yn synnu'n gyson, fel y gwelsom ni i gyd gyda'r te hwnnw gyda Paddington ac anturiaethau James Bond, gan ddod â chynhesrwydd i'r swyddogaeth a fu'n fodd i gryfhau'r frenhiniaeth a'i lle yn ein byd modern ymhellach.
Ac am enghraifft eithriadol oedd hi i fenywod a merched—i mi ac i ferched ledled y byd—ac esiampl gref i bob un ohonom ni. Mae wedi bod yn anrhydedd cael cwrdd â'r Frenhines ar sawl achlysur. Rwy'n teimlo'n aruthrol o ffodus ac mi fyddaf yn trysori yr adegau hynny am byth, gan gofio ei geiriau doeth i mi a'r disgleirdeb hwnnw yn ei llygad. Boed i Dduw fendithio'r Frenhines. Boed iddi bellach ymuno â'i gŵr, gorffwys mewn hedd a chodi mewn gogoniant. Mae fy meddyliau a meddyliau trigolion de-ddwyrain Cymru a'n cenedl bellach gyda'i Fawrhydi y Brenin a'r teulu brenhinol wrth iddynt alaru am golli eu mam a'u nain annwyl. Duw gadwo'r Brenin.