Roeddwn i, fel llawer o bobl eraill yn y Siambr hon heddiw, wedi meddwl bod hon yn araith na fyddai'n rhaid i'r un ohonom ei gwneud. Pan ddaeth y cyhoeddiad trist am farwolaeth y Frenhines, gadawodd wagle yn ein calonnau a galar cyffredin ymhlith pobl ar draws ein gwlad a'r byd, wrth i ni gymryd amser gyda'n gilydd i gofio'r gwas gorau a welodd y byd erioed. Mae fy meddyliau a'm gweddïau, ynghyd â'm holl etholwyr, gydag Ei Fawrhydi y Brenin a'r teulu brenhinol cyfan, a hefyd gyda phobl ein gwlad a'r Gymanwlad, wrth i ni ddod i delerau â cholli sofran annwyl a nain ein cenedl.

Er y tristwch a'r galar, rwy'n falch ein bod ni'n gallu dod at ein gilydd a chofio bywyd rhyfeddol Ei Mawrhydi y Frenhines Elizabeth II diweddar. Fel y dywedodd llawer, mae hi wedi byw bywyd a oedd wedi’i fyw'n dda, a chyflawnodd ei haddewid i wasanaethu gydag urddas ac ymroddiad i'n cenedl a'r Gymanwlad hyd ddiwedd ei hoes hir iawn. Roedd hi'n Frenhines i bob rhan o'r Deyrnas Unedig a phob rhan o'r Gymanwlad, ac roedd hi'n ysbrydoliaeth i lawer o bobl ledled y byd.

Hoffwn achub ar y cyfle hwn i gofio'r cysylltiadau oedd gan Ei Mawrhydi gyda fy nghartref, a phobl Brycheiniog a Sir Faesyfed. Yn 1947, cyn dod yn Frenhines, bu'n llywydd anrhydeddus Cymdeithas Amaethyddol Frenhinol Cymru, ac yn 1952 daeth yn noddwr i'r Sioe Frenhinol, a gwnaeth nifer o ymweliadau â Llanelwedd ar hyd y blynyddoedd, gan gynnwys nodi canmlwyddiant Sioe Frenhinol Cymru yn 2004. Ym 1955, aeth Dug Caeredin, fel y gwnaeth bob amser, gyda'i Mawrhydi ar daith frenhinol o amgylch Cymru—ei cyntaf fel brenhines. Eu stop cyntaf? Wrth gwrs roedd yn rhaid iddo fod yn un o'r llefydd gorau yng Nghymru: Aberhonddu.

Ymwelodd ag Aberhonddu sawl tro, gan gynnwys gwasanaeth i ddathlu jiwbilî diemwnt esgobaeth Aberhonddu ac Abertawe yn y gadeirlan yn 1983. Ar ei Jiwbilî Aur, aeth draw i Ddolau yn sir Faesyfed ar y trên brenhinol, lle cafodd groeso llond gwên a hapusrwydd yn treiddio ymhlith pawb a fynychodd, ac rwy'n falch iawn o ddweud i'r trên brenhinol gyrraedd ar amser. I nodi ei Jiwbilî Diemwnt ei hun yn 2012, ymwelodd Ei Mawrhydi ag ystâd Glanusk a chafodd ei chroesawu gan blant o dros 50 o ysgolion yr ardal. Bu Ei Mawrhydi yn wrol yn y glaw, yn cyfarfod a chyfarch cymaint o bobl â phosib gyda'r wên heintus honno. Bu’r Dug Caeredin yn gwylio o bell am y rhan fwyaf o'r ymweliad, yn ddigon doeth, o ffenestr Land Rover, bob amser yno'n cefnogi Ei Mawrhydi'r Frenhines.

Dwi ddim yn gallu sôn am bob un o'i hymweliadau, ond mae'r detholiad hwnnw'n dangos ehangder a dyfnder anhygoel perthynas Ei Mawrhydi diweddar â phobl canolbarth Cymru a phobl Brycheiniog a Sir Faesyfed. Rhwng popeth, cafodd fywyd gwirioneddol ryfeddol, o’r fath yr ydym yn annhebygol o'i weld eto. Roedd hi'n anrhydedd cael cwrdd â hi yma'n bersonol yn y Senedd yn ystod ein hagoriad swyddogol cyntaf. Bu ei Mawrhydi a minnau'n sôn am ei hangerdd mawr, sef ffermio, ac roedd hi'n gwybod llawer iawn am brisiau cig carw, ac fe safodd am bum munud yn gofyn i mi sut roedd yn mynd—rhywbeth nad anghofiaf i fyth.

Roedd Ei Mawrhydi'r Frenhines Elizabeth II yn berson a gredai mewn parhad a dyletswydd, ac wrth i faich trwm cyfrifoldeb basio i'w Fawrhydi Brenin Charles III, i barhau â hanes brenhiniaeth sy'n dyddio'n ôl dros 1,000 o flynyddoedd yn yr ynysoedd hyn, gallwn oll dynnu cysur o'r ffaith bod parhad y frenhiniaeth yn rhoi sefydlogrwydd, gobaith a balchder, wrth i ni i gyd uno gyda'n gilydd, fel un Deyrnas Unedig Prydain Fawr a Gogledd Iwerddon a holl wledydd y Gymanwlad, i ddweud, 'Diolch, Eich Mawrhydi, gorffwyswch mewn heddwch ar eich taith olaf i gwrdd â'ch cryfder a’ch angor eto. Duw a achub y Brenin.'