Arweinwyr y pleidiau i holi'r Prif Weinidog nesaf. Arweinydd y Ceidwadwyr, Andrew R.T. Davies.

Diolch, Llywydd. Os caf i, gyda'ch caniatâd, gofnodi fy niolch diffuant a diolch fy ngrŵp i staff y Comisiwn dros ddigwyddiadau'r cyfnod o alaru, ac yn arbennig y paratoadau helaeth a wnaed ar gyfer derbyniad y Brenin yma ddydd Gwener diwethaf? A gaf i hefyd ddiolch i'r Prif Weinidog am y gweision sifil a wnaeth lawer iawn o waith ar fyr rybudd ar y trefniadau o ran eglwys gadeiriol Llandaf, a'r haelioni a ddangosodd y Prif Weinidog tuag at arweinwyr y pleidiau ac eraill i fod yn bresennol yn y digwyddiadau yn Llundain yn rhan o ddirprwyaeth Cymru? Hoffwn gofnodi fy niolch am hynny, Prif Weinidog. 

Prif Weinidog, mae argyfwng costau poen o fewn ein GIG. Mae llawer o bobl, yn anffodus, ym maes orthopaedeg yn aros am driniaethau am gryn dipyn o amser, rhai cyn hired â dwy flynedd a mwy. Clywsom gennych chi ym mis Gorffennaf bod uwchgynhadledd orthopedig yn cael ei chynnal gan y Gweinidog ym mis Awst, ond nid ydym ni wedi cael unrhyw ddiweddariad ynglŷn ag unrhyw bethau cadarnhaol a allai fod wedi deillio o'r uwchgynhadledd honno. A allech chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni nawr ynglŷn â beth yn union sydd wedi digwydd o'r uwchgynhadledd honno a'r hyn y gallem ni ei weld wrth i ni gyrraedd misoedd y gaeaf fel y gall pobl fod yn hyderus y byddan nhw'n cael y triniaethau sydd eu hangen arnyn nhw?

Llywydd, gwn y bydd y Gweinidog iechyd yn hapus iawn i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am ganlyniadau manylach yr uwchgynhadledd. Yn gyffredinol, mae arweinydd yr wrthblaid yn iawn i dynnu sylw at y pwysau sydd ar y gwasanaeth iechyd a'r gwaith caled iawn sy'n cael ei wneud i geisio adennill y tir a gollwyd yn ystod y pandemig. Mae arosiadau hir iawn yn GIG Cymru yn parhau i ostwng. Mae gweithgarwch yn ein GIG yn parhau i wella. Yn ystod y mis diwethaf y mae ffigurau ar gael ar ei gyfer, rydym ni yn ôl i 97 y cant o'r holl weithgarwch cleifion allanol, o'i gymharu â'r mis cyn i'r pandemig ddechrau. Ac mewn llawdriniaethau wedi'u cynllunio, rydym ni'n ôl i dros 80 y cant. Nawr, mae hynny'n golygu bod gwaith i'w wneud o hyd. Mae'r mater COVID a gododd Joel James yn dal i fod yn rhan o'r darlun hwnnw. Nid yw mil o staff yn y GIG yng Nghymru yn gweithio heddiw naill ai oherwydd bod ganddyn nhw COVID eu hunain neu maen nhw wedi bod mewn cysylltiad uniongyrchol â rhywun sydd â COVID. Felly, mae llawer iawn o waith yn digwydd y tu mewn i'r gwasanaeth iechyd i geisio adennill tir a gallu ymdrin â phobl sy'n disgwyl am eu llawdriniaethau. Mae'r cyd-destun yn parhau i fod yn un anodd.

Rwy'n gwerthfawrogi bod y cyd-destun yn ddarlun heriol, a dweud y lleiaf, Prif Weinidog. Mae rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig wedi llwyddo i leihau'r rhestrau aros helaeth yr oedd ganddyn nhw yn ystod y cyfnod o ddwy flynedd ac, mewn gwirionedd, mewn rhai achosion, wedi dileu'r rhestrau aros hynny. Yng Nghymru, rydym ni'n gweld dros 60,000 o unigolion ar y rhestrau aros hynny. Roeddwn i wedi gobeithio y byddwn i wedi clywed rhywbeth mwy pendant am yr uwchgynhadledd y gwnaethoch chi eich hun gyfeirio ati ym mis Gorffennaf a oedd yn digwydd ym mis Awst ynghylch gwasanaethau orthopedig. Mae hybiau llawfeddygol wedi cael eu trafod yn helaeth yn y Siambr hon gennyf i a chi mewn cwestiynau, ond hefyd mae Coleg Brenhinol y Llawfeddygon wedi tynnu sylw at fanteision hybiau llawfeddygol pwrpasol o ran lleihau amseroedd aros. Nawr, rwy'n sylweddoli bod llawdriniaeth yn digwydd ym mhob ysbyty cyffredinol ardal, ond mae'r diffiniad o hyb llawfeddygol, fel y'i diffinnir mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig, yn caniatáu i'r holl driniaethau ddigwydd mewn lleoliad diogel, a chanolfan staffio ddiogel yn y pen draw, i ganiatáu i'r prosesau barhau i leihau'r amseroedd aros. A allwch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni heddiw ynghylch cyflwyno hybiau llawfeddygol yma yng Nghymru, a pha adnoddau a wnaed ar gael gan Lywodraeth Cymru i fyrddau iechyd er mwyn caniatáu i'r sefydliadau hynny gael eu creu o fewn ein hysbytai cyffredinol ardal?

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna, Llywydd. Mae arosiadau hir iawn yng Nghymru yn parhau i ostwng hefyd. Roedden nhw 4 y cant yn is yn ystod y mis diwethaf y mae ffigurau ar gael ar ei gyfer. Gair o rybudd am dybio bod popeth yn iawn mewn unrhyw ran arall o'r Deyrnas Unedig o ran y GIG, a rhai o'r honiadau sy'n cael eu gwneud: pan edrychwch ar yr eithriadau sydd y tu ôl iddyn nhw—'Rydym ni wedi cyflawni hyn, ac eithrio hyn, ac eithrio hynna, ac eithrio'r llall'—rwy'n credu na ddylid derbyn y ffigurau ar sail y penawdau yn unig. 

O ran hybiau llawfeddygol, rydym ni yn wir wedi eu trafod nhw yma o'r blaen. Bydd arweinydd yr wrthblaid yn gwybod bod heriau daearyddol penodol yng Nghymru o ran neilltuo unrhyw ysbyty yn llwyr i lawdriniaeth wedi'i chynllunio, gan fod yr ysbytai hynny yn parhau i ddarparu ymatebion brys angenrheidiol hefyd. Serch hynny, mae ymdrechion mewn gwahanol rannau o'r GIG yng Nghymru i geisio canolbwyntio mwy o lawdriniaeth wedi'i chynllunio mewn nifer lai o safleoedd er mwyn gallu diogelu'r adnoddau—y lle mewn theatrau, y lle ar wardiau—i alluogi llawdriniaeth wedi'i chynllunio i ddigwydd.

Yn yr uwchgynhadledd orthopedig, trafodwyd amrywiaeth eang o'r materion hyn. Sut gallwn ni, ym maes orthopaedeg, wneud gwell defnydd o bethau sy'n atal pobl rhag gorfod cael llawdriniaethau yn y lle cyntaf? Os ydych chi'n aros am lawdriniaeth, beth arall y gellir ei wneud i wneud yn siŵr, drwy ffisiotherapi ac yn y blaen, y gallwch chi gael gofal tra eich bod chi'n aros? Wrth i ni ddod allan o brofiad COVID, beth arall allwn ni ei wneud i ddychwelyd theatrau i lefel y cynhyrchiant yr oedden nhw'n gallu ei chyrraedd cyn i'r cyfundrefnau glanhau ychwanegol ddod yn angenrheidiol i atal lledaeniad y feirws? Trafodwyd yr holl bethau hyn a bydd y Gweinidog, fel y dywedais, yn rhoi mwy o fanylion amdanyn nhw.

Mewn rhannau o Gymru, fel y dywedais i—yn Hywel Dda, yn Ysbyty'r Tywysog Phillip; ym mae Abertawe yn Ysbyty Castell-nedd Port Talbot—mae lle gwarchodedig penodol yn cael ei ddarparu. Nid ydyn nhw'n hybiau llawfeddygol yn y ffordd y defnyddir y diffiniad hwnnw mewn mannau eraill, ond maen nhw'n cyflawni'r un swyddogaeth.

Rwy'n cymryd o'ch ateb, Prif Weinidog, nad oes gennym ni hybiau llawfeddygol penodedig yma yng Nghymru. Rwy'n sylweddoli eich bod chi wedi nodi tri, rwy'n credu, o ysbytai yn y fan yna sydd ag adrannau wedi'u nodi ar gyfer llawdriniaethau arbenigol, ond ni fydden nhw'n cael eu cwmpasu o dan feini prawf hybiau llawfeddygol. A yw'n uchelgais i'ch Llywodraeth, os bydd pobl yn cael eu hunain ar restr aros am gyfnod sylweddol, y dylai allu cynnig ail gynnig mewn gwirionedd, fel y gallen nhw fynd i sefydliad amgen a chael y lawdriniaeth honno, fel sy'n digwydd mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig?

Yn wir, mae Llywodraethau Cymru blaenorol wedi gwneud hyn ar gael i bobl sydd wedi cael eu hunain, yn eu hardal eu hunain, yn gorfod dioddef arosiadau difrifol am eu llawdriniaethau, sydd, fel y dywedais i, yn rhoi argyfwng cost poen i'r unigolyn hwnnw, boed hynny'n emosiynol, boed hynny'n golled ariannol, oherwydd nad yw'n gallu gweithio, neu boed hynny'n lu o broblemau eraill sy'n cymhlethu gallu'r unigolyn hwnnw i fwrw ymlaen â bywyd. A fyddai'n uchelgais i Lywodraeth Cymru greu cynllun ail gynnig a fyddai'n caniatáu i gleifion gael mynediad at y gallu hwnnw, lle mae'r cyfleusterau hynny'n bodoli, fel y gallen nhw gael y llawdriniaeth honno yn brydlon?

Wel, diolch eto i arweinydd yr wrthblaid am hynna. Rwy'n gyfarwydd iawn â'r cynllun ail gynnig a oedd gennym ni yma yng Nghymru dros ddegawd yn ôl, ar ôl cymryd rhan fawr ynddo ar y pryd. Rydym ni eisoes yn defnyddio capasiti y tu allan i'r ardal lle mae rhywun yn byw er mwyn gallu cyflymu triniaeth lle bynnag y gallwn. Rydym ni'n defnyddio capasiti yn y sector di-elw. Rydym ni'n annog byrddau iechyd i wneud yn siŵr eu bod nhw'n cydweithio os ydyn nhw'n gallu, felly os oes capasiti mewn bwrdd iechyd cyfagos, mae hwnnw cael ei ddefnyddio ar gyfer cleifion hefyd. 

Roedd anfanteision i'r cynllun ail gynnig y bydd y rhai ohonom ni a gymerodd ran ynddo yn eu cofio. Mae nifer o gleifion yn amharod iawn i deithio pellteroedd maith i gael triniaeth. Yr hyn y maen nhw'n chwilio amdano yw triniaeth effeithiol mor agos at adref â phosibl, ac nid oes gan bawb adnoddau—nid yn unig o safbwynt ariannol, ond dim ond o ran cael rhywun sy'n gallu mynd gyda chi. Roedd ein cynllun ail gynnig ni yn talu i aelod o'r teulu neu ffrind fynd gyda chi os oeddech chi'n teithio pellter maith i gael llawdriniaeth orthopedig, er enghraifft. Nid yw pawb mewn sefyllfa i allu dod o hyd i rywun mewn sefyllfa i wneud hynny i gyd, felly'r hyn a welsoch chi oedd bod rhai pobl yn gallu manteisio ar y cynllun ail gynnig—nid y bobl a oedd â'r angen clinigol mwyaf bob amser—tra bod pobl eraill, roedd eu hamgylchiadau yn golygu'n syml nad oedd modd iddyn nhw ddefnyddio'r cynllun. Felly, dychweliad syml i gynllun o'r math a oedd gennym ni o'r blaen, dydw i ddim yn meddwl mai dyna fyddwn ni'n chwilio amdano. Ond rydym ni'n disgwyl i'r gwasanaeth iechyd ddefnyddio pob darn o gapasiti sydd ar gael, ac nid disgwyl yn syml y bydd pobl yn defnyddio'r capasiti sydd ar gael yn uniongyrchol yn eu hardal bwrdd iechyd lleol eu hunain.

Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, mae Llywodraethau ledled Ewrop yn gofyn ar frys beth arall y gallan nhw ei wneud i helpu eu dinasyddion gyda'r argyfwng costau byw, a gyda chost gynyddol tanwydd, mae gwneud trafnidiaeth gyhoeddus yn fwy fforddiadwy wedi dod yn thema allweddol. Mae Sbaen wedi cyhoeddi teithiau trên am ddim o fis Medi tan ddiwedd y flwyddyn. Yn yr Almaen, rydym ni wedi gweld y tocyn €9 y mis hynod lwyddiannus yn cael ei dreialu dros yr haf, a fydd bellach yn troi'n gynllun €49 y mis ar gyfer y flwyddyn nesaf i gyd, yn dilyn cytundeb gyda Llywodraethau rhanbarthol Länder ddoe. Yn Awstria, rydyn ni wedi gweld y tocyn hinsawdd, sy'n cyfateb i €3 y dydd, ac fe wnaeth Gweriniaeth Iwerddon ostwng prisiau tocynnau 20 y cant ym mis Mai.

Mae'r polisïau hyn yn gwneud dau beth ar unwaith: maen nhw'n gwthio arian i bocedi pobl ac maen nhw'n tynnu llygredd allan o'u hysgyfaint. A ydych chi'n gweld rhinweddau'r math yma o ddull, ac a fyddwn ni'n ei weld yn cael ei roi ar waith yma yng Nghymru?

Wel, rwy'n ymwybodol o'r cynlluniau, ac rwy'n ymwybodol o'r ddau rinwedd y soniodd yr Aelod amdanyn nhw, Llywydd. Maen nhw'n gwneud trydydd peth hefyd: maen nhw'n lleihau'r refeniw sydd ar gael i'r cwmnïau hynny sy'n darparu'r gwasanaethau hynny, felly mae gostwng prisiau tocynnau yn gadael bwlch y mae'n rhaid ei lenwi. Bydd arweinydd Plaid Cymru yn ymwybodol o'r degau ar ddegau o filiynau o bunnoedd y bu'n rhaid i Lywodraeth Cymru eu darparu i wasanaethau bysiau a chwmnïau trenau er mwyn unioni chwalfa'r llyfrau tocynnau o ganlyniad i'r coronafeirws. Felly, ydw, rwy'n gwbl ymwybodol o'r cynlluniau, rwy'n gweld eu rhinweddau, dydyn nhw ddim yn dod am ddim, ac mae cyllideb Llywodraeth Cymru heddiw werth mwy na £600 miliwn yn llai o ran grym prynu nag yr oedd ym mis Tachwedd y llynedd, pan y'i pennwyd gan yr adolygiad cynhwysfawr o wariant. Felly, er fy mod i'n gweld y rhinweddau, byddai angen i mi ddeall yn well o le mae arweinydd Plaid Cymru yn credu y gellir dod o hyd i'r cyllid ar gyfer cynlluniau o'r fath yng nghyllideb Llywodraeth Cymru.

Nid yw gostyngiadau i brisiau tocynnau trafnidiaeth gyhoeddus yn arwain yn awtomatig, yn anochel at y math yna o ostyngiad refeniw mewn gwirionedd. Mae'n dibynnu ar hyblygrwydd y galw am drafnidiaeth gyhoeddus. Dyma'r ddadl y mae'r undebau rheilffyrdd wedi bod yn ei gwneud, sef, mewn gwirionedd, os byddwch chi'n gostwng prisiau tocynnau, rydych chi'n cynyddu nifer y defnyddwyr, ac wrth gwrs mae gennych chi sefyllfa ar hyn o bryd lle mae teithiau trên, o hyd, wedi dychwelyd i tua 50 i 70 y cant o'r lefelau cyn COVID yn unig. Felly, rwy'n credu bod y Prif Weinidog yn anghywir yn ei ddadansoddiad yn y fan yna.

Nawr, yn gyffredinol, mae cynnydd i brisiau tocynnau trafnidiaeth reilffordd yng Nghymru yn dilyn y mynegai prisiau manwerthu ym mis Gorffennaf, fyddai'n golygu cynnydd o 11.8 y cant ar gyfer y flwyddyn nesaf. A all y Prif Weinidog o leiaf ddweud nad ydym ni'n mynd i weld hynny? Mae'r Alban a Lloegr wedi cyhoeddi y bydd prisiau tocynnau yn cael eu rhewi tan o leiaf fis Mawrth y flwyddyn nesaf; yng Ngogledd Iwerddon, mae prisiau tocynnau rheilffordd wedi cael eu rhewi ers 2019. Os nad yw'r Prif Weinidog yn barod i ddweud y gwnaiff ostwng prisiau tocynnau, a all o leiaf ymrwymo i'r math o rewi prisiau tocynnau yr ydym ni wedi ei weld yn cael ei gyflwyno mewn mannau eraill?

Wel, mae'n ddadl ddiddorol y mae arweinydd Plaid Cymru yn ei gwneud. Mae eisiau ein perswadio ni y gallai hyblygrwydd y galw am drafnidiaeth gyhoeddus gael ei effeithio yn y ffordd yr awgrymodd, ac eto mae'n rhaid iddo ddweud wrthyf i ar yr un pryd nad yw nifer cwsmeriaid y diwydiant rheilffyrdd yn agos at yr hyn yr oedd cyn y pandemig, er gwaethaf y £100 miliwn a mwy y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wario i gadw prisiau tocynnau ar lefel na fyddai wedi bod y tu hwnt i'r hyn yr oedden nhw gynt. Felly, mae gen i ofn nad yw'n sail y gellir llunio polisi cyhoeddus arni yn gyfrifol i ddweud y gallem ni gamblo ar y syniad y gallem ni ostwng prisiau tocynnau ac byddai'n talu amdano'i hun. Yn anffodus, mae gen i ofn mai'r profiad yn y byd go iawn yw nad yw hynny'n wir, ac mae cyllideb Llywodraeth Cymru—. Er, rwy'n hapus iawn i gymryd cyngor gan Blaid Cymru ar hyn. Os ydych chi'n barod i ddweud wrthyf i o ble y gellid cymryd yr arian er mwyn cynnal arbrawf o'r fath, byddwn yn falch iawn yn wir o edrych ar hynny.

Rwy'n ymwybodol, wrth gwrs, o'r ffordd y caiff prisiau tocynnau eu graddnodi drwy'r mynegai prisiau defnyddwyr ar lefel chwyddiant ar adeg yn y mis, ac mae Llywodraeth Cymru yn edrych, gyda'r rhai sy'n darparu ein gwasanaethau trafnidiaeth, ar beth fydd effaith hynny ar brisiau tocynnau ar gyfer y flwyddyn nesaf a'r hyn y gallem ni ei wneud i ymateb i'r cyfyng-gyngor hwnnw.

Mae'n rhaid i mi ddweud bod y ddadl yr ydych chi'n ei gwneud yn gwbl groes i'r hyn y mae undebau sy'n gysylltiedig â Llafur fel ASLEF yn ei ddweud, y gallai gostyngiad sylweddol, mewn gwirionedd, ein helpu ni i gynyddu newid dulliau teithio a fydd yn creu arfer newydd o ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus, a fydd wir yn arwain at fanteision o ran cynhyrchu refeniw.

Gadewch i ni symud o'r rheilffordd i fysiau. Mae maer Llafur gogledd-orllewin Lloegr, Andy Burnham, wedi capio prisiau tocynnau bws ym Manceinion Fwyaf i £2 i oedolion a £1 i blant, ac, yn wir, mae Llywodraeth y DU bellach yn mynd i ddilyn hynny ar gyfer Lloegr ym mis Ionawr y flwyddyn nesaf. Pam na allwn ni wneud yr un peth yng Nghymru? Byddai ei gapio i £2 yn haneru, fwy neu lai, cost gyfartalog un daith yn Abertawe. Byddai'n mynd i'r afael â'r cynnydd aruthrol yr ydym ni wedi ei weld i brisiau tocynnau bws Arriva yng ngogledd-orllewin Cymru. A ydych chi'n gyfforddus, Prif Weinidog, gyda maer rhanbarthol Llafur yn Lloegr a Llywodraeth Geidwadol yn Lloegr yn gwneud mwy i deithwyr ar fysiau ar hyn o bryd na Llywodraeth Lafur yma yng Nghymru?

Wel, Llywydd, mae arweinydd Plaid Cymru wedi cael tri chyfle y prynhawn yma i egluro i bobl yng Nghymru sut y byddai'n ariannu'r cynigion y mae'n eu rhoi o'n blaenau. Bob tro mae'n codi i'w draed, mae'n gwario mwy o arian. Bob tro mae'n gwneud hynny, nid yw'n gallu cynnig yr un awgrym i ni—dim un awgrym—o ba wasanaeth cyhoeddus yng Nghymru y byddai'n rhaid ei leihau er mwyn ariannu ei fentrau diweddaraf. Nawr, rwy'n credu y gallai Aelodau yma ddeall bod undebau sy'n gysylltiedig â'r Blaid Lafur ychydig yn fwy tebygol o siarad â ni nag ydyn nhw o siarad ag ef, a gallaf eich sicrhau—[Torri ar draws.] Efallai nad ydych chi'n ei hoffi, ond mae'n digwydd bod yn wir. A gallaf eich sicrhau chi, pan fyddwn ni'n siarad â nhw, eu bod nhw'n deall cyfyngiadau'r hyn y gall cyllidebau Llywodraeth Cymru ei wneud, hyd yn oed os nad yw ef.