Prif Weinidog, diolch am eich datganiad y prynhawn yma. Yn ddiamau, hwn yw'r argyfwng mwyaf yr ydym ni'n ei wynebu yn yr hinsawdd sydd ohoni—yr argyfwng costau byw y mae pob aelwyd a phob busnes yn ei wynebu, boed hynny yma yng Nghymru, boed hynny ar draws gweddill y Deyrnas Unedig, neu'n fyd-eang yn wir, mewn gwirionedd. Nid oes unrhyw wlad yn ddiogel rhag y pwysau sy'n dod oherwydd yr ymladd yn Wcráin, nac yn wir oherwydd canlyniadau pandemig COVID a'r wasgfa sydd ar gynhyrchiant ledled y byd.

Mae hi'n ffaith y bydd datganiad ariannol o bwys ddydd Gwener yn tynnu sylw at sut y bydd llywodraeth newydd San Steffan yn darparu arian i aelwydydd hyd at £150 biliwn—£50 biliwn i fusnesau a thua £100 biliwn i aelwydydd. Mae hynny'n dangos cryfder yr undeb yn cydweithio wrth ddod ag arian i'r fei i leddfu llawer o'r pwysau yr ydym ni'n ei weld o ran costau byw, gan adeiladu ar y gwaith a wnaeth Llywodraeth y DU hyd yma, gyda'r £37 biliwn sydd wedi ei roi gerbron i leddfu'r pwysau costau byw a welsom ni hyd yn hyn. A dim ond heddiw fe welsom ni £150 i'w roi i 6 miliwn o unigolion sy'n elwa ar hawliadau anabledd, yn mynd yn uniongyrchol i'w helpu nhw gyda phwysau costau byw, ynghyd â'r taliadau ynni a wnaethpwyd hyd yn hyn ledled y Deyrnas Unedig yn rhan o'r £37 biliwn hwnnw.

Ond rwy'n croesawu rhai o'r mesurau y mae Llywodraeth Cymru yn ymgymryd â nhw, yn enwedig y ffordd y mae'r Prif Weinidog yn trefnu'r Llywodraeth i ymdrin â hyn trwy gael is-bwyllgor o fewn y Llywodraeth i edrych ar hyn o wythnos i wythnos, o ddydd i ddydd, o fis i fis. Bydd hwn yn aeaf heriol; nid oes neb yn dibrisio hynny o gwbl. Ond mae hi'n ffaith ei bod hi'n rhaid i ni i gyd sicrhau, pan fyddwn ni'n rhoi polisïau gerbron, eu bod nhw'n fforddiadwy ac, yn anad dim, y gellir eu cyflawni nhw ac nid yn rhoi gobaith ffug i bobl, ble bynnag maen nhw'n byw yn yr ynysoedd hyn.

Ac mae gen i bryderon—ac rwy'n ddigon hapus i roi hynny ar y cofnod—o ran maint yr arian a fyddai ei angen. Ond rwy'n credu bod faint o arian sydd ei angen yn pwysleisio maint y broblem a wynebir nid yn unig yn y wlad hon, ond ym mhob gwlad. Mi wnes i sylwi bod y Prif Weinidog yn sôn am ffermwyr a'r pwysau y mae ffermwyr yn ei wynebu. Nid yw ffermwyr yn ddiogel rhag y pwysau hynny o ran costau, fel pawb arall. Ond fe wnes i gynnig datrysiad ryw bedwar mis yn ôl, lle'r oedd gan y Llywodraeth o fewn ei phwerau—ac rwy'n datgan buddiant fel partner mewn busnes ffermio—a lle gallen nhw fod wedi cyflwyno ffenestr y taliad sengl i ffermydd ym mis Gorffennaf, i roi arian yng nghyfrifon banc y ffermydd fel y gellid prynu hadau a gwrtaith ac fel y gallai'r tymor plannu yn yr hydref hwn fod wedi rhoi cnydau yn y ddaear y gellid bod yn eu cynaeafu. Fe gefais i wybod bryd hynny gan y Gweinidog materion gwledig mai dim ond mynd ar ôl datganiad i'r wasg yr oeddwn i. Heddiw, mae'n rhaid i ffermwyr yng Nghymru sefyll ysgwydd wrth ysgwydd â ffermwyr yn Lloegr sydd wedi cael eu taliad sengl yn eu cyfrifon banc, ond, yma yng Nghymru, nid yw hwnnw i'w gael gennym ni. Dyna un o'r goblygiadau pendant o'r hyn y gallai'r Llywodraeth fod wedi ei wneud i un sector penodol fod ag arian yn y cyfrifon banc.

Rwy'n croesawu'r fenter o ran prydau ysgol, er nad ydw i wedi fy argyhoeddi o ran pa mor gyffredinol y dylai'r cysyniad o brydau ysgol am ddim fod. Mae'r Prif Weinidog a minnau wedi trafod hyn, ond pan fo adnoddau yn brin, a yw hi'n synhwyrol bod 40, 45 y cant o drethdalwyr yn elwa ar gyffredinolrwydd prydau ysgol? Ond mae honno'n ddadl ideolegol y gallai'r Prif Weinidog a minnau ei chael. Y sefyllfa wirioneddol ar lawr gwlad yw bod y Llywodraeth yn cyflwyno'r cynllun hwn, felly'r hyn yr hoffwn ei glywed gan y Prif Weinidog yw a fydd ysgolion ac awdurdodau addysg yn cael eu had-dalu am yr holl gostau sy'n gysylltiedig ag ad-drefnu ceginau, y cynnydd mewn lefelau staffio a allai fod yn ofynnol ar gyfer y polisi hwn, ac unrhyw gostau cysylltiedig eraill sy'n ymwneud yn benodol â'r broses hon o gyflwyno'r polisi y mae'r Llywodraeth yn dal i'w gyflwyno ledled Cymru.

Fe hoffwn i geisio deall hefyd a fydd y Prif Weinidog yn defnyddio unrhyw un o'r ysgogiadau o ran trethiant sydd ganddo i godi arian yma yng Nghymru. Mae'r Prif Weinidog wedi tynnu sylw at sut na ddylid torri trethiant. Rwy'n un sy'n credu mewn torri trethi fel ffordd o annog pobl i fynd allan, a gweithio'r sifft ychwanegol honno, a gweithio sifft goramser sy'n dod â mwy o arian i'r aelwyd, ond mae gan y Prif Weinidog—[Torri ar draws.] Mae gan y Prif Weinidog—. Wel, gallaf glywed y meinciau cefn yn grwgnach a'r Ysgrifennydd cyllid hefyd, ond os yw'r Gweinidog yn dymuno codi arian, mae ganddo ef y gallu i wneud hynny drwy ddefnyddio'r ysgogiadau ariannol a roddwyd iddo gan wahanol Ddeddfau Cymru gan y Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan, ac fe fyddwn i'n ddiolchgar o gael deall a yw'r Prif Weinidog yn ystyried defnyddio unrhyw un o'r ysgogiadau hynny ar gyfer y cyfraddau treth o 40 neu 45 y cant y gellir eu haddasu yn unol â hynny, pe byddai'r Llywodraeth yma o'r farn bod angen. Nid llwybr y byddwn i'n ei awgrymu mohono, ond, yn y pen draw, o'i safbwynt ideolegol ef, o'ch safbwynt ideolegol chi, pan fyddwch chi'n sôn am godi trethi, mae'r gallu gennych chi i wneud hynny.

Yr hyn yr hoffwn i ei gymeradwyo yn llawn hefyd a chefnogi'r Prif Weinidog yw ei fesurau ef o ran codi ymwybyddiaeth, oherwydd mae ei ddatganiad ef yn nodi yn eglur fod arian yn mynd heb ei hawlio. Mae'r enghraifft y mae ef yn ei defnyddio o deulu a allai fod yn hawlio £450 yn ychwanegol i'w cyllideb ar yr aelwyd yn enghraifft dda, oherwydd mae hwnnw'n arian go iawn sy'n mynd heb ei hawlio gan lawer o bobl ledled Cymru, ac fe fydd hwnnw'n gymorth mawr gyda'r pwysau o ran costau byw y gallen nhw fod yn eu hwynebu heddiw.

Fe hoffwn i geisio deall hefyd sut mae'r Prif Weinidog am fynd i'r afael â'r niferoedd o ran tlodi plant yr ydym ni'n eu gweld yma yng Nghymru. Cyhoeddodd Prifysgol Loughborough rywfaint o waith ymchwil o'u gwaith ryw ychydig cyn toriad yr haf a oedd yn nodi, ledled gweddill y DU, bod cyfraddau tlodi plant yn gostwng i 27 y cant—sy'n parhau i fod yn ffigwr rhy uchel—ond yn anffodus, yma yng Nghymru, maen nhw wedi cynyddu i 34 y cant. Nawr, mae gan y datganiad hwn lawer o fentrau y mae'r Llywodraeth wedi'u cyflwyno dros nifer o flynyddoedd, ond, yn anffodus, rydym ni'n gweld cyfraddau uwch o dlodi plant yma yng Nghymru yn hytrach na dilyn tuedd y DU, sy'n lleihau. Nid fy ffigyrau i yw'r rhain; ffigyrau Prifysgol Loughborough ydyn nhw. A hefyd, dim ond heddiw—