11. Dadl Plaid Cymru: Costau byw

Part of the debate – Senedd Cymru am 4:50 pm ar 21 Medi 2022.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Carolyn Thomas Carolyn Thomas Labour 4:50, 21 Medi 2022

(Cyfieithwyd)

Fe gaf drafferth dilyn hynny, Delyth. Roedd yn dda iawn.

Credaf yn gryf na ddylai cwmnïau tanwydd ffosil a chyfranddalwyr fod yn gwneud elw o bris uchel tanwydd ffosil, tra bo cartrefi, busnesau a gwasanaethau cyhoeddus yn dioddef caledi mor ddifrifol. Mae cynghorau a grwpiau cymunedol yn ystyried sefydlu cartrefi cynnes a cheginau cawl. Sut y mae hyn wedi cael digwydd ym Mhrydain yr unfed ganrif ar hugain? Mae'r UE yn ystyried codi treth o 33 y cant ar elw, a bydd hyn yn golygu cymryd £140 biliwn yn ôl gan y cwmnïau ynni. Ond yn hytrach na threth ffawdelw, byddai'n well gan y Torïaid weld pobl sy'n gweithio yn ysgwyddo'r baich. Mae'r Trysorlys yn rhagweld £170 biliwn o elw dros ben, ond eto bydd cymorth ariannol y Prif Weinidog yn costio £150 biliwn o arian trethdalwyr, gan roi'r wlad mewn dyled bellach am genedlaethau i ddod. Mae gweithwyr eisoes yn gweithio shifftiau hir, ac oriau anghymdeithasol yn aml am yr un tâl, gan effeithio ar iechyd meddwl, teuluoedd a gofal plant. Maent wedi wynebu canlyniadau ras i'r gwaelod dros y degawd neu fwy diwethaf.

Mae Llywodraeth y DU yn siarad am dyfu'r economi drwy fusnes a chreu swyddi da sy'n talu'n dda. Wel, mae digon o swyddi gwag ym maes iechyd a'r sector cyhoeddus y maent yn ei chael hi'n anodd eu llenwi—swyddi a oedd ar un adeg yn talu'n dda. Mae'n bryd i Lywodraeth y DU ddechrau tyfu'r economi drwy ariannu ein gwasanaethau cyhoeddus yn briodol. Rydym eu hangen yn awr yn fwy nag erioed. Wedyn gallwn fuddsoddi yn ein seilwaith trafnidiaeth, ailadeiladu ein GIG a'n cartrefi gofal, adeiladu tai cymdeithasol di-garbon a rhoi arian yn ôl ym mhocedi pobl. Roedd gennym GIG a gwasanaethau cyhoeddus teilwng cyn y cyni ariannol, ond cawsom wybod bod yn rhaid inni dynhau ein gwregysau flwyddyn ar ôl blwyddyn, gan dorri 30 y cant bob tro oddi ar ofal cymdeithasol, addysg a thrafnidiaeth. Y sector cyhoeddus a gamodd i'r adwy yma yng Nghymru i helpu gyda'r pandemig, a'r sector cyhoeddus fydd yn gorfod darparu'r grantiau, helpu i greu ystafelloedd cynnes a darparu bwyd i bobl.

Mae Llywodraeth y DU yn beio rhyfel Putin, ond roedd yr argyfwng costau byw yn broblem cyn hynny. Mae prisiau bwyd wedi cynyddu'n sylweddol oherwydd y ffordd wael yr aethpwyd i'r afael â Brexit. Ac er gwaethaf gostyngiad mewn cyllid termau real, nodaf o ddadleuon y gorffennol fod Llywodraeth Cymru yn rhoi dwywaith cymaint o gymorth i drigolion ag a dderbyniodd gan Lywodraeth y DU i'r pwrpas hwnnw. Mae'r talebau tanwydd a'r holl becynnau cyllid grant yn wych, ond nid yw'n gynaliadwy; mae'n fiwrocrataidd ac yn gostus i'w gyflawni.

Gwelais awdurdod lleol yn hysbysebu am 12 o staff budd-daliadau i ddosbarthu cyllid grant am £19,500 y flwyddyn, sy'n golygu y byddant hwy angen budd-daliadau hefyd yn ôl pob tebyg—ac felly mae'r cylch yn parhau—a help gyda gwresogi a bwyd. Ni ddylai'r cap ar brisiau ynni fod wedi cael ei godi. Dylai Llywodraeth y DU fod wedi bod yn feiddgar a chadw'r cap prisiau a fodolai cyn mis Ebrill, sef £1,277. Mae angen codiad cyflog gwirioneddol i weithwyr a chodi credyd cynhwysol yn sylweddol. A gallwn wneud hyn drwy drethu'r 10 y cant cyfoethocaf. A, Delyth, digon yw digon.