Rydym mewn sefyllfa dywyll ac enbyd iawn ar hyn o bryd, ac rydym yn gwybod ers misoedd beth sydd ar y ffordd. Yn hytrach na threulio'r haf yn paratoi ac yn trefnu pecyn cymorth cynhwysfawr i ddiogelu pobl y gaeaf hwn, y cyfan a welsom yw Llywodraeth Geidwadol y DU yn edrych tuag i mewn, arni hi ei hun a sut i warchod ei hun.

Ni allwn orbwysleisio'r effaith wirioneddol y bydd yr argyfwng hwn yn ei chael. Yn bersonol—ac rwy'n gwybod bod eraill yma hefyd—rwy'n llythrennol yn arswydo rhag beth a ddaw yn y misoedd nesaf i bobl yn fy rhanbarth i ac ar draws Cymru, a dylem i gyd arswydo. Mae bywydau pobl mewn perygl, ac os na fydd y mesurau cywir i ddiogelu pobl yn weithredol yn fuan iawn, bydd pobl yn marw, fel y clywsom.

Mae'n rhaid inni sicrhau mai'r rhai sydd â'r pocedi dyfnaf a'r ysgwyddau lletaf—y bobl sy'n gwneud elw annisgwyl ac annirnadwy—sy'n talu. Bydd unrhyw gynllun sy'n gwthio mwy o bobl i ddyled ac yn trosglwyddo'r broblem i genedlaethau'r dyfodol ond yn achosi poen hirdymor. Economeg o'r brig i lawr; wel, rwyf wedi dysgu rhywbeth am hynny. Dysgais rywbeth amdano gan Joe Biden ddoe, a ddywedodd, ac rwy'n dyfynnu,

'Cefais lond bol ar economeg o'r brig i lawr. Nid yw erioed wedi gweithio.'

Ac eto dyna beth y mae Llywodraeth Geidwadol y DU yn mynd i'w wneud. A Peter Fox, gyda'r parch mwyaf, rydych yn dweud gadewch inni gadw gwleidyddiaeth plaid allan o hyn. Wel, pam y bu i'ch Llywodraeth chi gymryd £20 yr wythnos o daliadau credyd cynhwysol i'r tlotaf o'n pobl? Gallwn dreulio'r ddau funud a hanner cyfan sydd gennyf ar ôl yn siarad am Lywodraeth Geidwadol y DU. Byddwn angen llawer mwy o amser, mewn gwirionedd. Ond rwy'n mynd i ganolbwyntio, fel y dywedwyd, ar y materion mwyaf ymarferol y gall Llywodraeth Cymru eu gweithredu i helpu pobl yma yng Nghymru—trafnidiaeth, dyled a thai a digartrefedd. Diolch i Blaid Cymru am nodi hynny'n glir iawn. Oherwydd ychydig iawn y gallwn ei wneud yma, ond fe all ein cymheiriaid draw acw wneud cryn dipyn am ymddygiad cywilyddus Llywodraeth Geidwadol y DU.

Ond mae llawer y gallwn ei wneud yma yng Nghymru, felly gadewch inni ddechrau gyda thrafnidiaeth. Rwyf eisoes wedi cynnig a galw am weithredu brys ar gostau trafnidiaeth gyhoeddus, ac fe wnaethom drafod ym mis Ionawr fy nghynnig i gyflwyno trafnidiaeth gyhoeddus am ddim ar deithiau sy'n dechrau ac yn gorffen yng Nghymru i'r sawl sydd dan 25 oed. Mae angen inni weld hynny'n cael ei roi mewn grym, ac rwy'n gwybod y bydd y Gweinidog yn edrych ar hynny. Mae Sbaen wedi torri costau ar deithiau cymudwyr a theithiau pellter canolig o fis Medi tan ddiwedd y flwyddyn. Mae'r Almaen wedi torri cost pob taith dros €9, ac mae Lwcsembwrg wedi gwneud pob trafnidiaeth gyhoeddus yn rhad ac am ddim ers 2020. Felly, gallwn wneud yr un peth yng Nghymru.

Yn ail, dyled bersonol. Mae effaith dyled bersonol yn fater y mae'r Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol wedi ei ystyried yn y gorffennol. Argymhellodd yr adroddiad 'Dyled a'r pandemig' y dylai'r Llywodraeth edrych ar ddichonoldeb cyflwyno coelcerthi dyledion mewn perthynas ag agweddau ar ddyled sector cyhoeddus. Mae hwn yn gynnig allweddol gan fy mhlaid, ac rwy'n edrych ymlaen at weld Llywodraeth Cymru yn adolygu hyn ac yn ei weithredu yn y dyfodol. Hoffwn fachu ar y cyfle hefyd i gyfeirio'n ôl yn gyflym iawn at fy nghynnig ar gyfer ymestyn y peilot incwm sylfaenol i gynnwys gweithwyr mewn gwaith trwm a charbon-ddwys, sydd mewn perygl o golli eu swyddi.

Ac yn olaf, rhewi rhenti a rhentu preifat. Mae angen inni feddwl am dai a digartrefedd. Rwy'n cytuno bod angen gweithredu ar frys i ddiogelu pobl sydd mewn perygl oherwydd union natur bod mewn llety rhent preifat. Rhenti sy'n codi'n gyflym a methiant i weithredu ar droi allan yw'r sbardun allweddol yma. Rwy'n credu bod oedi amddiffyniad i rentwyr rhag troi allan tan fis Rhagfyr yn benderfyniad cwbl anghywir, ac rwy'n credu bod rhaid inni ofyn a yw Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016 yn addas i'r diben ar hyn o bryd, heb sôn am yn y dyfodol. Mae angen moratoriwm yn awr ar droi allan.

Bydd yna bobl sy'n lladd ar unrhyw ymyrraeth ym maes tai, dyled neu wariant cyhoeddus sylweddol, neu drafnidiaeth sy'n derbyn cymhorthdal. Ond rydym yn wynebu trychineb cymdeithasol os na weithredwn. Y cwestiwn go iawn—ac fe ddof i ben gyda hyn, Ddirprwy Lywydd—yw beth yw cost peidio â gweithredu i atal y trychineb hwnnw. Diolch yn fawr iawn.