Rwy'n falch iawn o gael cyfrannu at y ddadl y prynhawn yma ar adroddiad ein pwyllgor ar dlodi tanwydd a rhaglen Cartrefi Clyd. Hoffwn ddiolch i’n Cadeirydd, Jenny Rathbone, am ein llywio drwy nifer sylweddol o faterion pwysig, sydd, yn y cyfnod hwn o her economaidd, wedi dod yn bwysicach byth i deuluoedd ledled Cymru. Mae tlodi tanwydd, y risg i iechyd a llesiant teuluoedd wrth inni wynebu misoedd oeraf y flwyddyn, gyda phrisiau eisoes yn llawer uwch nag ychydig fisoedd yn ôl, yn fygythiad y mae angen i’r Senedd hon a Llywodraeth Cymru ymateb iddo. Yn wir, rydym mewn lle gwahanol i’r adeg pan ddechreuodd y pwyllgor ar y gwaith hwn, gyda theuluoedd yn wynebu costau tanwydd, cynnydd ym mhrisiau’r archfarchnad, y perygl o ddirwasgiad ac effaith tlodi tanwydd, a fydd, eleni, yn taro mwy o aelwydydd nag a welwyd o'r blaen.

Hoffwn ganolbwyntio ar ymateb y Gweinidog i argymhellion y pwyllgor. Mae ein hadroddiad yn glir o ran y casgliadau y daethom iddynt, yn seiliedig ar y cyfoeth o dystiolaeth a ystyriwyd gennym, ac mae ymdeimlad o bwrpas yn yr hyn a argymhellwyd gennym. A chan ein bod wedi cyhoeddi ein hadroddiad ym mis Mai, bedwar mis yn ôl, rwy'n gobeithio bod y Gweinidog wedi gwneud cynnydd sylweddol bellach ar fwrw ymlaen â’r camau gweithredu a argymhellwyd gennym, gyda'r newidiadau yn y tywydd ar y gorwel.

Hoffwn sicrwydd y caiff ein hargymhellion eu cyflawni, ac yn arbennig yn y meysydd canlynol: yn gyntaf, gwnaethom alw am adolygiad o’r cymorth a gynigir i aelwydydd incwm isel drwy gynllun cymorth tanwydd y gaeaf cyn hydref 2022, gan asesu’r cyfraddau sy'n manteisio fesul ardal awdurdod lleol, asesu effeithiolrwydd y gwaith hyrwyddo a chodi ymwybyddiaeth, ac ystyried a oes angen rhagor o waith allgymorth i fynd ati'n rhagweithiol i gefnogi grwpiau sy’n anos eu cyrraedd ac sy’n agored i niwed. Dywedodd ymateb y Gweinidog fod adolygiad yn cael ei gynnal. A yw hwn wedi'i gwblhau bellach, ac os nad yw, pryd? A wnaiff y Gweinidog roi sicrwydd fod yr adolygiad mor gynhwysfawr ag y mae’r pwyllgor wedi galw amdano, i ddeall yn llawn effeithiolrwydd cymorth i aelwydydd incwm isel ac i feddwl am anferthedd yr heriau y mae llawer mwy o aelwydydd yn eu hwynebu bellach?

Yn ail, rwy'n pryderu nad yw’r ffaith bod y Gweinidog wedi derbyn rhai o’n hargymhellion yn cael ei adlewyrchu yn y naratif cysylltiedig. Er enghraifft, yn ein pumed argymhelliad, lle'r ydym yn galw am feini prawf cymhwysedd craffach, llai cyfyngol sy’n sicrhau, fan lleiaf, fod unrhyw aelwyd sy’n bodloni’r diffiniad o dlodi tanwydd yn gallu cael cymorth pan fo angen yn y fersiwn nesaf o'r rhaglen Cartrefi Clyd, dywed Llywodraeth Cymru y bydd

'yn ystyried argymhelliad y Pwyllgor wrth gynllunio manylion y meini prawf cymhwysedd i sicrhau yr eir i'r afael â'r pwyntiau a godwyd.'

Nid yw fy nehongliad o hyn yn ymrwymo’r Llywodraeth i wneud yn union fel yr argymhellodd y pwyllgor, er eu bod wedi derbyn yr argymhelliad. A wnaiff y Gweinidog gadarnhau y prynhawn yma y bydd y rhaglen newydd yn graffach ac yn llai cyfyngol?

Mae’r rhain yn ystyriaethau allweddol, ac rwy'n siŵr y bydd yr Aelodau'n awyddus i wybod bod gwersi’n cael eu dysgu, a hoffwn annog y Llywodraeth i gyhoeddi'r rheini cyn gynted â phosibl. Crybwyllwyd yr her ynghylch rhaglen sy’n graffach o ran pwy y mae’n ei dargedu gan Archwilio Cymru yn eu hadroddiad, a soniai y dylai’r Llywodraeth nodi sut y mae’n bwriadu sicrhau bod y fersiwn nesaf o'r rhaglen Cartrefi Clyd yn fwy o ran maint, yn graffach o ran pwy y mae'n eu targedu ac yn wyrddach yn ei hymyriadau. Rwy'n cytuno â’r archwilydd cyffredinol.

Ar argymhelliad 6, mae arnaf ofn unwaith eto nad yw'r naratif yn cyd-fynd â'r ffaith bod yr argymhelliad wedi'i dderbyn. Dywedir wrthym eto i aros i'r Gweinidog nodi cwmpas a diben y rhaglen newydd hon. A yw’r Gweinidog yn derbyn barn Archwilio Cymru y dylai’r rhaglen newydd fod yn fwy o ran maint, yn graffach ac yn wyrddach? Os felly, a fydd hynny’n cael ei nodi'n glir y prynhawn yma, i roi hyder i’r Aelodau fod cynnydd sylweddol yn cael ei wneud, ynghyd â’r manylion y dylem ddisgwyl eu gweld yn awr?

Yn drydydd ac yn olaf, hoffwn sôn am faes arall yn ein hadroddiad sy’n hollbwysig.