Yn ystod fy nghyfnod fel cynghorydd sir, cefais brofiad uniongyrchol o bobl sy'n cael trafferth gyda thlodi tanwydd ac sy'n ceisio ymdopi â baich ychwanegol systemau gwresogi diffygiol yn enwedig oddi ar y grid. Gofynnwyd i mi ymweld â phreswylydd oedrannus a oedd yn cael problemau gyda'i gwres canolog olew. Roedd ei drysau a'i ffenestri yn llydan agored i ryddhau'r mygdarthau ofnadwy ac roedd y tŷ'n rhewi. Roedd y boeler olew yn gollwng ym mhantri'r hen wraig ac roedd yn ofnadwy. Roedd y ddynes nid yn unig yn gorfod dioddef y mygdarthau a'r oerfel, roedd ganddi broblemau symudedd ac roedd hi'n rhannol ddall hefyd. Buan y darganfûm fod gan eraill foeleri wedi'u gosod yn yr hen bantrïau. 

Bûm yn ymweld â phreswylwyr cyfadeilad llety tai gwarchod hefyd, ac roedd ganddynt wresogyddion storio a oedd yn rhedeg allan o wres erbyn pedwar o'r gloch, ac yna roedd yn rhaid iddynt ddefnyddio gwresogyddion trydan a oedd yn gostus iawn. Roeddent yn oer yn eu heiddo, ac ymgyrchais i gael nwy o'r prif gyflenwad i'w pentref. Yn y pen draw, llwyddodd y cyngor i weithio gyda chwmni cyfleustodau ac fe wnaethant helpu i'w ariannu ac fe wnaeth gymaint o wahaniaeth. Fe wnaethant osod gwres canolog nwy yn yr eiddo. Roedd rhai pobl yn amheus o gael nwy, ond roedd nifer yn falch o beidio â chael yr hen foeleri mawr y tu mewn i'r tai, ac roedd y cartrefi gymaint yn gynhesach gyda system wresogi ddibynadwy. 

Mae trigolion wedi cysylltu â mi i ddweud bod ganddynt hen foeleri wedi torri, a dim gwres canolog, ac nad ydynt yn gallu fforddio rhai newydd, yn pendroni beth y gallant ei wneud, ac maent wedi cael eu rhoi mewn cysylltiad â'r arian grant gan Lywodraeth Cymru. Maent wedi cael eu huwchraddio i foeleri nwy, gan nad ydynt yn mynd â llawer o le a chan eu bod wedi bod yn ddibynadwy drwy'r cynllun. Rwy'n adrodd y straeon hyn oherwydd nid yw pob eiddo, yn enwedig rhai hŷn, yn addas ar gyfer pympiau gwres ffynhonnell aer, ac mae boeleri nwy newydd dros y blynyddoedd diwethaf wedi bod yn hynod fuddiol i lawer, ac ni ddylid eu diystyru, yn enwedig i'r rhai hynny nad oes ganddynt ddewisiadau amgen pan fyddant wedi bod mewn sefyllfa enbyd. Mae'r cyllid hwn wedi bod yn achubiaeth i lawer o bobl. 

Lle bo'n bosib ac ym mhob cartref newydd, dylid defnyddio pympiau gwres ffynhonnell aer, a solar wrth gwrs, ac rwyf wedi gweld y budd o osod y rhain. Ddeng mlynedd yn ôl, pan ymwelais â'r ddynes oedrannus hon, roedd yna ddatblygiad newydd o 43 o dai yn cael eu hadeiladu, ac roedd gan bob un bympiau gwres ffynhonnell aer. Unwaith eto, roedd pobl yn amheus ohonynt ond roeddent yn gweithio ac maent wedi bod yn dda iawn. Unwaith eto, roedd y diolch am hynny i gyllid Llywodraeth Cymru ar y pryd, a fu'n gymorth i allu fforddio adeiladu'r rheini. 

Ond mae gennym broblemau gyda chysylltiad â'r grid, ac mae hynny'n gorgyffwrdd â'r ddadl nesaf. Lle mae paneli ynni solar wedi'u gosod ar fyngalos llety gwarchod, y rhai sydd newydd newid i nwy o'r prif gyflenwad, maent yn cael trafferth cysylltu â'r grid prif gyflenwad yn awr. Felly, mae angen inni sicrhau bod y gwaith atgyweirio ac ailosod boeleri yn cael ei wneud er budd pennaf tenantiaid, i helpu i gadw eu biliau'n is a'u cartrefi'n gynnes, gan sicrhau bod cartrefi wedi'u hinswleiddio a bod ganddynt system wresogi effeithiol. Dyma'r adnodd gorau sydd gan Lywodraeth Cymru ar gyfer helpu pobl i oroesi'r argyfwng hwn.

Mae gwaith amlenni wedi'i wneud mewn llawer o'r tai bellach hefyd ac mae'n gwneud gwahaniaeth mawr. A dweud y gwir, erbyn hyn mae gwaith amlenni wedi'i wneud yn yr holl dai cyngor yn yr ardal yr oeddwn yn ei chynrychioli. Mae'r gwaith hwnnw'n cael ei ariannu gan y cyngor ond maent hefyd yn gweithio gyda Llywodraeth Cymru a'r cyllid. Yn y tymor byrrach, mae'r mesurau a gymerwyd gan Gymru wedi bod yn achubiaeth, yn enwedig y talebau i'r rhai sydd ar fesuryddion talu ymlaen llaw, ac maent wedi bod yn cynnig gollyngdod hanfodol ar unwaith. Bûm yn y banc bwyd i bobl, yn helpu i gasglu bwyd, ond pan nad oedd ganddynt bŵer i gynhesu a choginio'r bwyd, mae wedi bod yn anhygoel, pendroni beth i'w wneud, a cheisiais eu helpu drwy roi arian yn y mesurydd fy hun. Ond nawr, mae'r talebau sydd ar gael yn gwneud cymaint o wahaniaeth, felly, rwy'n ddiolchgar iawn am hynny. Mae angen inni sicrhau yn awr fod y cynllun Cartrefi Clyd yn cynorthwyo cymaint o dai ag sy'n bosibl cyn gynted â phosibl er mwyn sicrhau budd hirdymor. Diolch.