4. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am rôl Llywodraeth Cymru yn ymchwiliad COVID-19 y DU? OQ58457

Diolch. Roedd gan Lywodraeth Cymru ran uniongyrchol yn y broses o bennu cylch gorchwyl ymchwiliad COVID-19 y DU. Nawr bod yr ymchwiliad wedi'i sefydlu'n ffurfiol, bydd Llywodraeth Cymru yn cyflenwi tystiolaeth sylweddol iddo, fel y gellir craffu'n briodol ar gamau a gymerwyd yng Nghymru.

Diolch. Ac mi wnaeth y Prif Weinidog gadarnhau i fi mewn llythyr ar 15 Medi bod Llywodraeth Cymru wedi gwneud cais i fod yn gyfrannwr craidd i fodiwl cyntaf yr ymgynghoriad. Mi ddylai ein bod ni'n cael ymchwiliad cyhoeddus ar wahân i Gymru, wrth gwrs. A fy mhryder i ydy mai fel cyfrannwr mae Llywodraeth Cymru'n gweld ei rôl, pan dwi eisiau i Lywodraeth Cymru fod yn destun yr ymchwiliad yma.

Rwyf i wir yn ofni na fyddwn ni'n gweld craffu ar weithredoedd Llywodraeth Cymru, yn dda ac yn ddrwg, y mae Cymry yn ei haeddu. Yr hyn sydd gennym ni, ar ôl gwrthod ymchwiliad penodol i Gymru, rydym ni'n gweld Gweinidogion eu hunain yn comisiynu cynghorau iechyd cymuned i gasglu barn y cyhoedd ar yr ymateb i COVID. Mae'r ymchwiliad y mae Llywodraeth Cymru ei hun wedi'i gomisiynu i heintiau a gafwyd yn yr ysbyty—ffug ymchwiliadau 'gyda'r Llywodraeth yn marcio ei gwaith cartref ei hun,' fel y dywedodd un ymgyrchydd wrthyf i. A yw'r Trefnydd yn cytuno â mi bod perygl gwirioneddol iawn yma o Gymru'n syrthio rhwng dwy stôl?

Nac ydw, dydw i ddim, ac rwy'n credu bod y Prif Weinidog wedi ei gwneud hi'n eglur iawn pam mae'n credu y dylem ni fod yn rhan o ymchwiliad y DU gyfan. Rydym ni bellach wedi gwneud cais i fod yn gyfranogwr craidd, nid yn unig ym modiwl 1, ond hefyd ym modiwl 2. Rydych chi'n cyfeirio at gynghorau iechyd cymuned—wel, rwy'n credu ei bod hi'n anghywir awgrymu bod cynghorau iechyd cymuned yn cynnal yr arolwg y maen nhw'n ei gynnal er budd Llywodraeth Cymru. Rwy'n credu bod y Prif Weinidog wedi ei gwneud hi'n eglur iawn ac roedd yn awyddus iawn i sicrhau bod pobl ledled Cymru yn gallu rhannu eu profiadau gyda'r ymchwiliad, a dim ond un cyfrwng i wneud hynny yw hwn. Gwn fod cynghorau iechyd cymuned wedi bod yn casglu safbwyntiau a phrofiadau pobl ledled Cymru o ran y pandemig, gyda'r bwriad o'i rannu yn uniongyrchol gyda'r ymchwiliad COVID-19, ac yn amlwg, byddai sut y caiff yr wybodaeth honno ei thrin wedyn gan yr ymchwiliad yn fater i'r cadeirydd.

Diolch, Gweinidog, am eich ymateb cychwynnol yn y fan yna. Mae'n ffaith drist, onid yw, mai Cymru sydd â'r gyfradd marwolaethau o COVID-19 uchaf ar draws y Deyrnas Unedig. Gwaetha'r modd, drwy gydol y pandemig, cafodd bywydau eu chwalu a gweddnewidiwyd ein ffordd arferol bob dydd o fyw yn llwyr. Rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno, Gweinidog, yma heddiw, pan ddaw'n fater o rym mawr a gwneud penderfyniadau mawr, bod yn rhaid cael cyfrifoldeb ac atebolrwydd mawr hefyd. Mae hi'n gwbl briodol bod gweithredoedd Llywodraeth Cymru yn ystod y pandemig yn destun craffu priodol a'u bod yn cael eu cyfleu'n briodol i bobl Cymru. Er gwaethaf hyn, Gweinidog, dywedodd y grŵp COVID-19 bereaved families for justice yn ddiweddar, ac rwy'n dyfynnu,

'Rydym ni'n gwybod sut mae Llywodraeth Cymru a'r Prif Weinidog wedi troi eu cefnau arnom ni'.

Ac

'Dydych chi wedi gwneud dim i deuluoedd mewn profedigaeth yng Nghymru. Dim atebion o hyd, dim gwersi wedi eu dysgu, dim byd'.

Felly, yng ngoleuni hyn, Gweinidog, beth yw ymateb Llywodraeth Cymru i'r datganiad yna gan y grŵp COVID-19 bereaved families for justice, a pha gamau sy'n cael eu cymryd i sicrhau bod pobl Cymru yn cael yr atebion y maen nhw, eu teuluoedd, a'u ffrindiau yn eu haeddu?

Rwy'n credu eich bod chi'n iawn i ddweud bod y pandemig wedi newid yn llwyr y ffordd yr oeddem ni i gyd yn byw; cafodd pob un ohonom ni ein heffeithio gan y pandemig. Nid wyf i'n credu ei bod hi'n deg dweud na chafodd unrhyw wersi eu dysgu; rwy'n credu ein bod ni wedi dysgu gwersi wrth i ni fynd ymlaen. Yn sicr, a minnau'n aelod o'r Llywodraeth, rwy'n cydnabod yn sicr ein bod wedi cael y cyngor gwyddonol a'r cyngor meddygol diweddaraf yn ddyddiol, ac fe wnaeth y Cabinet gyfarfod lawer, lawer gwaith i drafod y cyngor. Felly, rwy'n credu ei bod hi'n annheg dweud nad oes unrhyw wersi wedi cael eu dysgu, oherwydd rwy'n credu ein bod ni wedi gwneud hynny yn ystod y pandemig.

Byddwch yn ymwybodol bod y Prif Weinidog yn cyfarfod â'r grŵp yn rheolaidd. Rwy'n credu ei fod wedi dweud yr wythnos diwethaf ei fod wedi cyfarfod dim ond yn gynharach naill ai'r mis hwn neu'n sicr ym mis Awst gyda nhw eto. Felly, rwy'n siŵr y bydd y Prif Weinidog yn parhau i gyfarfod â nhw, yn ôl y gofyn.

A gaf innau hefyd ddiolch i Rhun ap Iorwerth am gyflwyno'r cwestiwn pwysig hwn? Wrth gwrs, bydd yr ymchwiliad yn amlygu pa mor effeithiol oedd cyfathrebu ai peidio rhwng Llywodraethau—Llywodraeth y DU, Llywodraeth Cymru a Llywodraethau eraill yn y Deyrnas Unedig. Ond, wrth gwrs, nid yw COVID wedi diflannu; dydyn ni ddim wedi trechu COVID eto. Rwy'n hapus i gael fy nghywiro gan y Gweinidog iechyd, ond rwy'n credu, ar hyn o bryd, bod 1,000 o aelodau o'r GIG i ffwrdd o'r gwaith oherwydd COVID. Felly, mae'r un mor bwysig nawr bod llywodraethau yn gweithio gyda'i gilydd. Felly, a fyddech chi'n cytuno â mi ei bod hi'n gwbl hanfodol bod Prif Weinidog newydd y DU yn mynd gam ymhellach o ran cyfathrebu â Gweinidogion yma a ledled y Deyrnas Unedig i sicrhau y gallwn ni barhau i frwydro yn erbyn y clefyd ofnadwy hwn gyda'n gilydd?

Mae'n bwysig iawn ein bod ni'n parhau i gydweithio. Rwy'n credu ei bod hi'n anffodus iawn nad yw Prif Weinidog y DU wedi codi'r ffôn i'r Prif Weinidog. Does ganddi ddim byd i'w ofni a dweud y gwir, mae'n berson syml iawn i ymdrin ag ef. Ond, rwy'n credu eich bod chi'n gwneud pwynt pwysig iawn ynghylch COVID ddim yn diflannu. Y ffigyrau sydd gen i yw bod cyfartaledd o 10 o gleifion yn cael eu derbyn i'r ysbyty bob dydd gyda COVID; mae saith gwely uned gofal dwys wedi'u meddiannu gan gleifion sydd â COVID bob dydd; ac, fel y gwnaethoch chi sôn, mae bron i 1,000 o staff i ffwrdd gyda COVID ar hyn o bryd. Felly, mae'n amser da i atgoffa pobl, os byddan nhw'n cael eu galw am eu brechiad COVID nesaf, ewch i'w chael hi. Dyna'r peth gorau y gallwch chi ei wneud i amddiffyn eich hun a'ch teulu.