5. Pa gyngor cyfreithiol y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i roi i Weinidogion Cymru ynghylch eu gallu i warchod hawliau undebau llafur? OQ58497

Diolch yn fawr am y cwestiwn. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i weithio mewn partneriaeth gymdeithasol gydag undebau llafur. Byddwn ni'n parhau i wneud popeth y gallwn ni i gefnogi'r gwaith pwysig y mae undebau llafur yn ei wneud ar ran eu haelodau.

Diolch yn fawr iawn i'r Cwnsler am yr ymateb yna. Yn ei hymgyrch ar gyfer arweinyddiaeth y Blaid Geidwadol, fe ddywedodd y Prif Weinidog presennol y byddai hi'n dwyn rheolau llym i fewn ar undebau llafur, gan ymestyn y cyfnod notice, er enghraifft, ar gyfer gweithredu diwydiannol i 28 diwrnod a chynyddu'r rhicyn sydd angen ei gyrraedd er mwyn cael gweithredu diwydiannol er mwyn iddo fo gael mandad—rhicyn, gyda llaw, sydd lawer yn uwch na'r mandad mae hi wedi'i gael o fewn ei phlaid ei hun. Mae'n amlwg nad oes ganddi unrhyw ddealltwriaeth o amgylchiadau ac amodau nifer o bobl yn y gweithlu heddiw—edrychwch ar Amazon, y Post Brenhinol, gweithlu'r trenau, bargyfreithwyr a rŵan y nyrsys yma yng Nghymru yn sôn am weithredu diwydiannol. Ydy'r Gweinidog yn cytuno ei bod hi'n amser datganoli cyfraith cyflogaeth i Gymru neu, yn well byth, i gael annibyniaeth?  

Diolch yn fawr iawn am y cwestiwn, ac fe wnaethoch chi ymdrin â nifer o feysydd yr ydym wedi eu trafod a dadlau yn eu cylch yn y Siambr hon droeon. A fyddwn i'n hoffi gweld cyfraith cyflogaeth yn cael ei datganoli? Rwy'n credu bod cyfraith cyflogaeth yn symud i sefyllfa lle mae angen datganoli mwy a mwy ohoni. Mae'r frwydr a gawsom ynglŷn â sut yr awn ati i ddeddfu yn y meysydd economaidd hynny, meysydd undebau llafur ac yn y blaen, bob amser wedi bod yn un lle'r ydym wedi gorfod troedio'n ofalus iawn. Mae'r Bil Partneriaeth Gymdeithasol a Chaffael Cyhoeddus (Cymru), wrth gwrs, yn creu deddfwriaeth arloesol iawn yn fy marn i. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn yn yr ystyr mai ni fyddai rhan gyntaf y DU i greu fframwaith statudol, fframwaith cyfreithiol ar gyfer partneriaeth rhwng undebau llafur, Llywodraeth a busnes. Ac rwy'n credu bod y trefniadau partneriaeth a fu gennym ac a ddatblygwyd gennym dros y blynyddoedd yn enghraifft o'r rheswm pam fod ein perthynas ag undebau llafur wedi bod gymaint yn fwy effeithiol, a pham ein bod ni, mewn gwirionedd, wedi osgoi streiciau yng Nghymru fel sydd wedi digwydd mewn rhannau eraill o'r DU. 

A gaf fi ddweud hefyd fod hyn yn amlwg yn ymateb i nifer o achosion o weithredu diwydiannol sy'n digwydd ar hyn o bryd, a phob un wedi'i gael drwy raddfeydd o bleidleisio sy'n mynd ymhell y tu hwnt i unrhyw un o'r rhwystrau hynny? Felly, y cwestiwn yw: ymwneud â beth y mae hyn mewn gwirionedd? Mae'n ymwneud â Llywodraeth y DU, sydd unwaith eto'n ceisio ffyrdd o ddinoethi ac analluogi undebau llafur, a'r hyn a ddaeth yn amlwg yn ystod cyfnod COVID ac yn gynharach wrth gwrs yw'r rôl bwysig y mae undebau llafur wedi'i chwarae yn cynnal safonau ac amodau gweithwyr. Rwy'n meddwl bod ganddynt rôl sylweddol iawn hefyd yn y ddemocratiaeth y siaradwn amdani, a rôl y gyfraith y siaradwn amdani yn ein cymdeithas a'n bod eisiau cael hynny'n safonol yng Nghymru. Edrychwch o gwmpas y byd ar unrhyw unbennaeth. Gallwch farnu ansawdd democratiaeth mewn unrhyw wlad yn ôl maint y rhyddid sydd gan ei hundebau llafur—gallu pobl i drefnu a herio llywodraeth. Weithiau, mae hynny'n golygu bod sefydliadau'n gweithredu mewn modd sy'n achosi anghyfleustra i eraill, ond mae'n braesept sylfaenol mewn democratiaeth. Ac rwy'n credu y byddai unrhyw newid i'r cyfeiriad hwn yn wrth-ddemocrataidd. Byddai'n gam cynyddol, fel y gwelsom gyda'r Llywodraeth Dorïaidd, tuag at awdurdodyddiaeth, ac rwy'n credu ei fod yn rhywbeth y byddem am ei wrthsefyll bob cyfle posibl.