Mewn llawer o wledydd Ewropeaidd, mae'r mwyafrif o bobl yn rhentu eu tai, ond yn y DU, mae eiddo'n cael ei ystyried yn fuddsoddiad. Mae'r syniad fod cartref yn hawl ddynol a bod gan bawb hawl i do dros eu pen yn ddarostyngedig i fympwy grymoedd y farchnad, preifateiddio a cheisio elw.

Pan ddaeth Margaret Thatcher i rym, fe dynnodd y Llywodraeth arian a roddwyd i gynghorau adeiladu tai yn ôl. Fe wnaeth y polisi hawl i brynu trychinebus wreiddio dogma neo-ryddfrydol yn ddyfnach ym mholisi tai'r DU a gwelwyd gostyngiad o 45 y cant yn nifer y tai cymdeithasol a oedd ar gael rhwng 1981 a 2014. Ni chafwyd tai newydd erioed yn lle'r rhan fwyaf o'r cartrefi a werthwyd o dan y polisi hwn. Gwerthiant torfol o asedau gwladol i mewn i'r sector preifat ydoedd, ac o ganlyniad mae wedi costio mwy i bobl leol rentu, a mwy, mewn rhai achosion, i'r pwrs cyhoeddus mewn budd-daliadau tai. Cyn 2016, ni châi awdurdodau lleol gadw'r rhent o eiddo a'i ail-fuddsoddi i'w gwella i safon ansawdd tai Cymru ac adeiladu tai cyngor newydd. Yn anffodus, erbyn yr amser hwnnw, roedd toriadau cyni'r Torïaid yn brathu.

Mae Llywodraeth Cymru'n gwario dros 90 y cant o'i chyllideb ar gyllid sector cyhoeddus ac nid oes ganddi ddulliau cyllidol o fenthyg. Mae Llywodraeth y DU yn darparu cyllid i adeiladu tai, fel y dylai. O dan Lywodraeth Lafur Clement Attlee, roedd y wladwriaeth yn rhoi arian yn uniongyrchol i gynghorau i'w fuddsoddi ar gyfer cynyddu tai cymdeithasol. O ganlyniad, cafodd cannoedd o filoedd o dai rhent cymdeithasol eu hadeiladu. O safbwynt economaidd, roedd y cyfiawnhad yn amlwg: gyda'r wladwriaeth yn adeiladu niferoedd mawr o gartrefi, roedd prisiau tai a rhenti'n parhau i fod yn fforddiadwy oherwydd bod lefelau'r cyflenwad yn uchel.

Mae'r polisi Torïaidd presennol o dorri cyllid gwasanaethau cyhoeddus yn ogystal â chyfyngu ar y gwaith o adeiladu tai cymdeithasol wedi creu prinder arbenigwyr ar gynllunio lleol, draenio, priffyrdd a thrafnidiaeth, a bydd yn creu diweithdra torfol yng Nghymru, a thlodi, gan fod traean o bobl yn cael eu cyflogi yn y sector cyhoeddus yma yng Nghymru. Dywedir wrthyf fod pobl yn y sector cyhoeddus bellach angen to dros eu pennau, gan nad yw cyflogau wedi codi yn unol ag argyfwng costau byw'r Torïaid. Ac mae angen addysgu Prif Weinidog y DU na allwch dyfu'r sector preifat a gwneud toriadau cyni yn y sector cyhoeddus ar yr un pryd. Ni all y sector preifat gamu i'r adwy, gan fod prinder enfawr o weithlu a sgiliau yno hefyd yn sgil y pandemig a gadael yr UE.

Mae landlordiaid cymdeithasol eisoes yn ddarostyngedig i fesurau rhewi rhenti tan ddiwedd mis Mawrth y flwyddyn nesaf; caiff capiau eu hadolygu'n flynyddol a'u gosod gan Lywodraeth Cymru. Mae angen i'r sector preifat hefyd gael mesurau rheoli rhenti, hawl i denantiaeth ddiogel gyda hawl i gadw anifail anwes wedi'i chynnwys yn y denantiaeth, a gwahardd y defnydd o droi allan heb fai. Ac mae angen inni sicrhau bod banciau a chymdeithasau adeiladu'n ystyried taliadau rhent hanesyddol wrth asesu ceisiadau morgais. Mae llawer o bobl yn talu prisiau rhent sy'n uwch na cheisiadau morgais.

Cafodd y lwfans tai lleol ei rewi yn 2016 ac eto yn 2020. Mae rhai landlordiaid yn troi at Airbnbs oherwydd, yn ôl adroddiad Bevan, mewn rhai ardaloedd, gallant ennill yr un faint mewn 10 wythnos ag y byddent yn ei ennill ar rent amser llawn drwy'r lwfans tai lleol, nad yw'n ddigon o gwbl. Mae'r sefyllfa'n argyfyngus ac yn newid yn gyflym. O siarad yn ddiweddar ag arweinwyr cynghorau a chymdeithasau tai, ac adroddiad newydd gan Crisis, nid nawr yw'r amser i rewi rhenti'r sector preifat; mae'r sefyllfa'n rhy gyfnewidiol, yn rhy gymhleth ac yn rhy beryglus gydag argyfwng gwleidyddol-economaidd Llywodraeth y DU, sydd wedi gweld y cynnydd cyflymaf erioed i forgeisi, a rhagwelir y bydd prisiau tai'n disgyn ac y cawn ddirwasgiad, felly nid oes dim i lenwi'r bwlch ar hyn o bryd. Mae landlordiaid yn sylweddoli na fydd eu buddsoddiad eiddo yn ddiogel mwyach ac y gallant wneud mwy drwy roi eu harian yn y banc. Mae pobl yn poeni am forgeisi pan ddaw cyfnodau penodol i ben, ac mae'r sefyllfa'n frawychus. 

Rwyf newydd ddarllen bod mesurau rhewi rhenti Llywodraeth yr Alban—