9. A wnaiff y Dirprwy Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am unrhyw waith sy'n cael ei wneud i fynd i'r afael â'r anghysondeb ar draws awdurdodau lleol o ran y trothwyon milltiroedd a ddefnyddir wrth ddarparu trafnidiaeth am ddim i'r ysgol, yn dilyn cyhoeddi'r adolygiad o'r Mesur Teithio gan Ddysgwyr ym mis Mawrth 2022? OQ58584

Gwnaf. Bydd adolygiad manylach o Fesur Teithio gan Ddysgwyr (Cymru) 2008 yn cael ei gyhoeddi cyn bo hir.

Diolch am yr ateb, Gweinidog. 

Rwy'n derbyn gohebiaeth yn aml gan etholwyr am y rhwystrau dyddiol sy'n eu hwynebu oherwydd y trothwyon milltiroedd. Nid yw'n iawn, yn 2022, fod y rhwystrau sylfaenol hyn yn wynebu rhai o'r cymunedau mwyaf difreintiedig yng Nghymru—rhwystrau y mae gan Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol bwerau i gael gwared arnynt. Yn ôl ym mis Mawrth, tynnais sylw penodol at Gaerau, cymuned sydd ychydig i'r gogledd o Faesteg yng nghwm Llynfi. Ar drothwy misoedd y gaeaf, bydd plant yng Nghaerau yn gorfod cerdded 45 munud i awr yn ôl ac ymlaen i'r ysgol ym mhob tywydd. Byddant yn cael eu gorfodi i gerdded ar hyd llwybrau nad ydynt yn ddiogel, a bydd llawer o blant ag asthma yn cael eu gorfodi i gerdded ar hyd ffyrdd sydd â thagfeydd mawr. Mae gan awdurdodau lleol bwerau disgresiwn yma ac mewn amgylchiadau fel y rhain gallent ostwng y trothwy milltiroedd i gynnwys ardaloedd difreintiedig fel Caerau, ond nid ydynt wedi gwneud hynny, felly a wnaiff y Llywodraeth gamu i'r adwy?

Wel, diolch am y cwestiwn. Fel y gwyddoch, mae gofyniad cyfreithiol o dan y Mesur teithio gan ddysgwyr i ddarparu trafnidiaeth yn seiliedig ar drothwy o dair milltir, ac rwy'n deall y pwynt a wnaeth Luke Fletcher fod hynny weithiau'n rhy bell i lawer o blant. Bûm yn cerdded gyda phlant Ysgol y Gwendraeth o'r Tymbl i'w hysgol cyn y cyfyngiadau symud, taith o dair milltir. Fe wnaethant ofyn yn garedig i mi gario eu bagiau cerddoriaeth, ac erbyn imi gyrraedd yr ysgol, roedd fy nghefn yn eithaf blinedig, rhaid i mi ddweud. Felly, rwy'n cydymdeimlo â'r ddadl.

Rydych yn nodi'n gywir fod gan awdurdodau lleol bwerau disgresiwn i newid hynny, ac mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf, er enghraifft, yn darparu trafnidiaeth dros drothwy o ddwy filltir. Er ei bod yn bosibl ei wneud, mae'n amlwg fod angen cyllid i'w wneud. Mae'r bil blynyddol am drafnidiaeth i'r ysgol yn £100 miliwn; mae'n un o'r eitemau mwyaf o wariant gan awdurdodau lleol ar wahân i wasanaethau cymdeithasol, ac nid yw'r cyllid wedi bod yno. Ac o ystyried y toriadau a wynebwn, bydd yn anos byth cynnal y gwasanaethau y maent yn eu darparu eisoes. Rwy'n credu bod hwnnw'n rhywbeth y mae angen inni ei ystyried yn ofalus: mae realiti toriadau gwariant o tua 15 y cant yn golygu efallai na fydd y gwasanaethau sylfaenol yr ydym wedi dod i'w cymryd yn ganiataol yn gynaliadwy. 

Rydym wedi cynnal adolygiad, fel y soniodd Luke Fletcher, i'r Mesur teithio gan ddysgwyr. Rydym wedi cwblhau'r rhan gyntaf ohono, ac rydym bellach yn yr ail ran, a byddwn yn ymgynghori â rhanddeiliaid i edrych ar fanylion y trefniadau cymhleth iawn y gallai fod angen eu newid ac y bydd angen deddfwriaeth ar eu cyfer.

Rwyf hefyd yn eithaf awyddus i gysylltu hyn â'r system fysiau ehangach. Felly, yn hytrach na rhoi £100 miliwn tuag at drafnidiaeth ysgol a swm o arian ar wahân wedyn i wasanaethau bws nad ydynt yn bodoli o bosibl, mae angen inni ddod â'r ddau beth ynghyd. Yr wythnos diwethaf, cefais sgwrs gyffrous iawn gyda'r weinyddiaeth newydd yn sir Fynwy sy'n ceisio gweld a allant edrych ar draws y gwasanaethau a dod â'r rheini at ei gilydd. Nid yw'n syml; mae yna bethau y mae angen gweithio drwyddynt, ond rwy'n credu ei fod yn ddull llawer mwy strategol o weithredu. Felly, fel y soniais wrth Hefin David yn gynharach, wrth inni edrych ar ddwysedd y rhwydweithiau bysiau y byddwn eu hangen, mae angen inni gynnwys trafnidiaeth ysgol yn ogystal â thrafnidiaeth gyhoeddus ehangach gyda'i gilydd.

Y peth arall y byddwn yn ei ddweud yw ein bod ni hefyd eisiau sicrhau bod teithio llesol yn fwy o opsiwn i fwy o bobl ifanc. Mae tair milltir, er enghraifft, yn daith y gallai'r rhan fwyaf o bobl ei seiclo mewn tua 20 munud, os oes cyfleusterau addas a diogel, a'r hyn yr ydym ei eisiau drwy Ddeddf Teithio Llesol (Cymru) 2013 yw i awdurdodau lleol roi'r cyfleusterau hynny ar waith, felly nid canolbwyntio ar lwybrau hamdden, ond canolbwyntio ar sut y mae cael pobl o lle maent yn byw i lle maent yn mynd i'r ysgol. Felly, i nifer o ddisgyblion, gallai hwnnw fod yn opsiwn ymarferol—nid i bawb, ond i fwy nag ar hyn o bryd. 

Yn ddiweddar, gyda Sarah Murphy, cyfarfûm â'r aelod cabinet o Ben-y-bont ar Ogwr, y Cynghorydd Jon-Paul Blundell, a'r Cynghorydd John Spanswick i ystyried yr eitem hon a'r pwysau sy'n wynebu Pen-y-bont ar Ogwr yn enwedig, a'r gwaith sy'n digwydd i geisio gweld beth y gellir ei wneud. Ond rwy'n ofni y gallai'r holl waith da a wnawn a'r holl ddyheadau sydd gennym gael eu golchi ymaith gan y cyni sydd ar fin ein taro.

Diolch i'r Dirprwy Weinidog a'r Gweinidog.