6. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i wella amseroedd aros canser y GIG? OQ58607

Mae arloesedd, buddsoddiad ychwanegol a recriwtio staff arbenigol ymhlith y camau sy'n cael eu cymryd ochr yn ochr ag arweinwyr clinigol i leihau amseroedd aros canser.

Diolch. Dangosodd y data ddiweddaraf a gafodd ei ryddhau ar achosion canser, mai dim ond 52.5 y cant ym mis Awst a gyrhaeddodd nod y Llywodraeth o ddechrau triniaeth o fewn 62 diwrnod—y nifer lleiaf ers i gofnodion gael eu casglu. Mae un o fy etholwyr i wedi bod yn aros dros saith mis am driniaeth canser. Yn y blynyddoedd blaenorol, roedd wedi cael canser y geg ac roedd wedi cael mynediad i ysbyty Henffordd, lle cafodd driniaeth lwyddiannus o fewn tri mis ar ôl cael ei gyfeirio am ganser y geg a chanser y trwyn wedi hynny. Ar ôl symud i fy etholaeth i, datblygodd ganser bach ar ei glust, a oedd yn gofyn am driniaeth gymharol fach. Ond o ganlyniad uniongyrchol i fod yn sownd ar restr aros GIG Cymru, mae'n debygol nawr o golli ei glyw a'i glust. Mae'r hyn a ddechreuodd fel twf bach canseraidd, a allai fod wedi'i dynnu gydag ymyrraeth gynnar, nawr wedi tyfu'n rhywbeth cwbl erchyll i'r unigolyn. 

Diolch i'r Gweinidog iechyd am ei gohebiaeth o ran hyn, ond, yn gyntaf Prif Weinidog, er ei fod yn newyddion i'w groesawu bod Cymru'n cyflwyno canolfannau diagnosis cyflym, yn anffodus, mae'n rhy hwyr i fy etholwr i. Ydych chi'n cytuno bod angen mwy o weithredu i ymdrin â thriniaeth ar ei hôl hi yng Nghymru i atal pobl rhag mynd drwy ddioddefaint o'r fath, a pha obaith y gall y Llywodraeth ei ddarparu i bobl sy'n dioddef fel fy etholwr i?

Diolch i Peter Fox am y cwestiwn yna. Rydw i wedi gallu darllen ei lythyr at y Gweinidog iechyd ac rydw i wedi gweld ei hateb. Gobeithio y bydd yn rhoi rhywfaint o wybodaeth sy'n ddefnyddiol i'w etholwr yn yr hyn sy'n amlwg yn amgylchiadau unigol sy'n peri gofid mawr. 

Mae'r system yn gweithio'n galed bob mis i ymdrin â'r cynnydd yn nifer yr achosion sy'n dod drwy'r drws. Ac mae'n beth da bod mwy o achosion yn dod drwy'r drws, oherwydd rydym ni eisiau sicrhau bod pobl yn cael eu cyfeirio i'r system mor gynnar â phosibl. Ym mis Awst, cafodd y nifer uchaf o gleifion eu trin yn y flwyddyn ariannol hon, a chafodd y nifer uchaf erioed o gleifion wybod nad oedd ganddyn nhw ganser—aeth 13,500 o gleifion yng Nghymru ym mis Awst drwy'r system a chael gwybod nad oedd ganddyn nhw'r clefyd ofnadwy hwnnw'n pwyso arnyn nhw. Pan ydych chi'n cyfri'r bobl a gafodd eu trin, a'r bobl a gafodd wybod nad oedden nhw angen triniaeth, mae hynny'n dod i dros 14,500 o bobl, sef y niferoedd uchaf yr ydym ni erioed wedi ymdopi ag ef. Ac eto cafodd 16,000 o bobl eu cyfeirio at y system yn yr un mis. Fel yr wyf i'n ei ddweud, Llywydd, mae hynny'n newyddion da, oherwydd mae hynny'n golygu ein bod ni'n gweld mwy o bobl, ac yn gynharach, a gobeithio bydd mwy o'r bobl yna'n darganfod nad oed angen iddyn nhw wynebu diagnosis o ganser.

Ond fe welwch chi, a bydd yr Aelod dros Fynwy yn gweld, hyd yn oed os ydych chi'n ymdopi â nifer uchaf erioed o bobl sy'n dod trwy'r system, os oes gennych chi'r niferoedd uchaf erioed o bobl yn dod i mewn i'r system, mae'r system yn dal i fod wedi'i hymestyn i'r eithaf. Dyna pam mae gennym ni'r canolfannau diagnostig cyflym newydd, dyna pam mae gennym ni'r clinigau un stop newydd, dyna pam ein bod ni'n datblygu'r system diagnosteg symud yn syth at brofion. Mae'r rhain i gyd yn ymdrechion sy'n cael eu gwneud gan glinigwyr i ddod o hyd i ffordd o ymateb i'r cyfeiriadau newydd ac ymdrin â phobl sydd wedi bod yn y system yn rhy hir yn barod. 

Prynhawn da, Prif Weinidog. Yn ogystal â thalu teyrnged i'r gweithwyr iechyd a'r rhai yn ein proffesiynau iechyd sy'n ymdrin â chanser, mae amrywiaeth o elusennau hefyd sy'n diwallu anghenion pawb sy'n dioddef o ganser, ac mae hynny'n cynnwys teuluoedd y rhai sy'n dioddef o ganser. Mae gan nifer o'r rheiny broblemau iechyd meddwl, ac mae pobl eisiau siarad, nid yn unig y dioddefwr canser, ond y rhai o fewn y teulu a'r teulu estynedig. Mae'n gyfnod anodd iawn, a diolch i fy nghydweithiwr Peter Fox am godi'r mater a siarad am y sefyllfa drist iawn honno. Rwy'n gobeithio y bydd teulu'r person hwnnw, yn ogystal â'r dioddefwr hwnnw, yn cael y gefnogaeth sydd ei angen arnyn nhw. 

Yn ogystal â'r elusennau mwy fel Macmillan ac ymddiriedolaeth Marie Curie, mae gennym ni hefyd, yn y canolbarth a'r gorllewin, y Bracken Trust wych yn Llandrindod, sy'n cwrdd ag anghenion teuluoedd a'u gofalwyr. Mae ganddyn nhw wasanaeth galw heibio, gwasanaeth cyfnewid wig, ac maen nhw yn cynnig y gefnogaeth yna i deuluoedd sy'n cael eu heffeithio. Tybed a gaf i ofyn i chi, Prif Weinidog, pa gefnogaeth y gall Llywodraeth Cymru ei rhoi i'r elusennau gwych hynny sy'n gweithredu yn y maes gyda'r dioddefwr a'r teulu ehangach? Diolch. Diolch yn fawr iawn.

Diolch i Jane Dodds; mae'r rheiny i gyd yn bwyntiau pwysig iawn. Mae hi'n hollol gywir—nid yr unigolyn yn unig sydd yma, teulu'r unigolyn sy'n cael ei ddal mewn diagnosis canser. A dim ond un o'r anawsterau mae teuluoedd yn ei wynebu yw effaith gorfforol diagnosis canser. Mae gwaith gwych yn cael ei wneud gan sefydliadau'r trydydd sector yng Nghymru, dim ond ar geisio sicrhau bod pobl yn cael yr help ariannol sydd ei angen arnyn nhw. Mae bod yn sâl gyda chanser yn aml yn golygu nad yw pobl yn gallu ennill arian mewn ffordd y byddai ganddyn nhw o'r blaen, ac nid yw'r system fudd-daliadau yn cydymdeimlo, yn y ffordd y dylai, â phobl sy'n wynebu'r anawsterau hynny. Felly, mae yna broblemau ymarferol, mae'r problemau iechyd ehangach, gan gynnwys effeithiau iechyd meddwl, o ddiagnosis o'r math yna. Mae'r llawer iawn o sefydliadau bach a lleol sy'n bodoli ledled Cymru yn arwydd o gryfder cymdeithas ddinesig Cymru—bod pobl yn rhoi o'u hamser, yn codi'r arian hynny, yn darparu'r gwasanaethau hynny. Ac mae'r gwaith mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud gyda chyngor partneriaeth y trydydd sector, rhan o'n tirwedd ers sefydlu datganoli gyntaf. Rydym ni'n cydnabod ac yn gweithio gyda'r grŵp ehangach hwnnw o bobl yn ein cymdeithas, sydd eisiau sicrhau bod y gwasanaethau cyhoeddus craidd a ddarperir yn cael eu cefnogi a'u hymestyn, yn enwedig i bobl â'r anghenion mwyaf.