Diolch, Dirprwy Lywydd. Wrth i arweinwyr byd-eang gwrdd yn yr Aifft ar gyfer COP27, rwy'n falch o allu rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau ynghylch sut y byddwn yn parhau i arwain y gwaith pontio o danwydd ffosil i system ynni yn seiliedig ar ynni adnewyddadwy.

Er bod negeseuon gan Lywodraeth y DU wedi bod yn ddryslyd ac anghyson, rydym wedi bod yn glir ac yn gyson. Byddwn yn cadw tanwydd ffosil yn y ddaear, a byddwn yn parhau i ddefnyddio'r holl ysgogiadau sydd ar gael i ni er mwyn dod â chloddio a thynnu tanwydd ffosil i ben yng Nghymru yn raddol. Byddwn ni'n adeiladu system ynni hyblyg, clyfar, adnewyddadwy sy'n seiliedig ar ynni adnewyddadwy. A byddwn ni'n sicrhau bod ein haelwydydd, ein busnesau a'n cymunedau yn elwa ar y pontio gyda mwy o ddiogelwch ynni a llai o berygl i gwsmeriaid fod yn agored i brisiau byd-eang tanwydd ffosil. Yn ddiweddar cyhoeddais ein diweddariad ar weithredu argymhellion o'r ymchwiliad trylwyr i ynni adnewyddadwy a chyhoeddi bod datblygwr ynni dan berchnogaeth gyhoeddus wedi'i greu. Heddiw, rwyf eisiau rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am ein polisi o ran defnyddio tanwydd ffosil wrth gynhyrchu pŵer ac mewn gosodiadau diwydiannol. Byddaf hefyd yn nodi ein safbwynt ar hydrogen a dal, defnyddio a storio carbon.

Mae Cymru'n cynnal swm anghymesur o fawr o bwerdai nwy sy'n cyflenwi'r grid trydan. Mae'r Pwyllgor Newid Hinsawdd wedi bod yn glir yn ei gyngor bod angen i ni ddatgarboneiddio'r sector hwn erbyn 2035. Bydd ein dull gweithredu yn un â dau ddull. Fel y nodwyd yn 'Cymru Sero Net', ni welwn unrhyw swyddogaeth i bwerdy tanwydd ffosil newydd yng Nghymru ac, yn dilyn cyhoeddi datganiad sefyllfa gall y polisi hwn ddod i rym drwy'r drefn gynllunio. Yn ail, rhaid i ni fynd i'r afael â'r allyriadau yn sgil llosgi tanwydd ffosil mewn gorsafoedd pŵer presennol, gan gynnwys gweithfeydd troi gwastraff yn ynni a gweithfeydd o fewn safleoedd diwydiannol. Gyda'i gilydd, roedd y rhain yn gyfrifol am draean o'r holl allyriadau nwyon tŷ gwydr yng Nghymru yn 2020.

Fe wnaethom gyhoeddi galwad ar y cyd am dystiolaeth ar barodrwydd datgarboneiddio gyda Llywodraeth y DU y llynedd. Er ein bod wedi bod yn cydweithredu â Llywodraeth y DU ar ddatblygu polisi, nid ydym o'r farn y bydd eu dull arfaethedig yn mynd yn ddigon pell i gyflwyno'r camau sydd eu hangen arnom yng Nghymru. Nid yw rheoleiddio gorsafoedd pŵer a gosodiadau diwydiannol eraill drwy'r drefn drwyddedu amgylcheddol bresennol yn ysgogi'r pontio i sero net yn benodol. Mae hwn yn fater a gydnabyddir gan yr Undeb Ewropeaidd, sydd hefyd yn ymchwilio i ddiwygio'i chyfundrefn er mwyn alinio ag agenda sero net yr Undeb Ewropeaidd. Felly, byddwn yn gweithio gyda Cyfoeth Naturiol Cymru ar ddatblygu dewisiadau i sicrhau bod y drefn drwyddedu amgylcheddol yn cefnogi amcanion sero net yn benodol, ochr yn ochr â blaenoriaethau amgylcheddol strategol eraill. Bydd hyn yn ategu mesurau eraill, megis prisio carbon a weithredir trwy gynllun masnachu allyriadau'r DU. Byddaf yn cyhoeddi datganiad sefyllfa ar losgi tanwyddau ffosil ar gyfer pŵer ac ymateb ein Llywodraeth i'r alwad am dystiolaeth ar barodrwydd datgarboneiddio cyn diwedd y flwyddyn.

Rydym yn cydnabod bod angen pontio teg ac rydym yn gwybod, ar gyfer rhai sectorau, bod symud o danwydd ffosil yn creu heriau sylweddol. I rai, gall hydrogen ddarparu un o'r ychydig ffyrdd o ddatgarboneiddio diwydiant trwm drwy newid tanwydd, ac i leihau allyriadau mewn dulliau cludo anodd eu hatal, yn arbennig mewn cerbydau nwyddau trwm, awyrennau a llongau. Mae cryn botensial hefyd i ddefnyddio hydrogen fel cyfrwng storio ar gyfer ynni adnewyddadwy, yn enwedig pe bai'n bosibl dal yr ynni ychwanegol a gynhyrchir. Efallai y bydd ganddo hefyd ran i'w chwarae yn lle nwy naturiol i ateb problemau gwresogi.

Mae ansicrwydd yn parhau dros y sectorau economaidd lle bydd hydrogen yn chwarae'r rhan fwyaf, a graddfa gyffredinol a chost ei ddefnyddio yn y tymor hwy. Rydym yn parhau i ymgysylltu â diwydiant ar y dystiolaeth sydd ar gael ac yn asesu cyfleoedd i Gymru ddefnyddio hydrogen yn ei llwybr datgarboneiddio ac i gefnogi datblygiad economaidd. Mae dulliau cynhyrchu hydrogen yn amrywio, fel y mae'r allyriadau sy'n gysylltiedig â nhw. Mae hydrogen gwyrdd sy'n cael ei gynhyrchu o drydan adnewyddadwy drwy electrolysis yn cael effaith isel iawn ar allyriadau nwyon tŷ gwydr yn ystod ei weithrediad, ac mae potensial iddo fod yn ddeniadol yn economaidd os gall wneud defnydd o'r trydan ychwanegol a gynhyrchir gan wynt.

Dyma ein dull cynhyrchu a ffefrir, ac mae angen i ni osod yr uchelgais i gynhyrchu'r holl hydrogen o ffynonellau adnewyddadwy yn y tymor hwy. Fodd bynnag, er mwyn cefnogi datgarboneiddio diwydiant yng Nghymru, rydym ni'n deall efallai y bydd angen i ni symud drwy gyfnod o ddefnyddio hydrogen glas sy'n cael ei gynhyrchu gan danwydd ffosil. Ond mae angen i hyn fod yn broses o bontio a reolir a bydd angen i ni roi camau ar waith, gan gynnwys trwy ein trefn drwyddedu, er mwyn annog pontio mor gyflym â bydd technoleg a chost yn ei ganiatáu.

Dirprwy Lywydd, mae'r maes olaf yr wyf eisiau amlinellu ein cynlluniau ar ei gyfer yn ymwneud â dal, defnyddio a storio carbon. Dyma dechnoleg sydd wedi bod yn cael ei ddatblygu'n fyd-eang ers amser maith, wedi'i hariannu i raddau helaeth gan lywodraethau gyda'r nod o gyflwyno'r dechnoleg at ddibenion lleihau allyriadau a datblygu arbenigedd allforiol. Serch hynny, mae'r defnydd yn gyfyngedig, nid yw dulliau rheoleiddio wedi'u datblygu'n llawn eto, ac mae risgiau sylweddol yn parhau, y bydd angen mynd i'r afael â nhw os ydym am ddefnyddio'r dechnoleg yn llwyddiannus ar unrhyw raddfa a gyda ffydd y cyhoedd.

Er gwaethaf hyn, mae astudiaethau rhyngwladol a gynhaliwyd gan sefydliadau yn cynnwys y Pwyllgor Newid Hinsawdd, y Panel Rhynglywodraethol ar Newid Hinsawdd a'r Asiantaeth Ynni Ryngwladol wedi dod i'r casgliad yn gyson bod Dal, Defnyddio a Storio Carbon, CCUS, yn debygol o fod yn rhan allweddol o'r llwybr i leihau allyriadau ar y gost isaf, gyda maes allweddol i ddefnyddio CCUS mewn diwydiant trwm. Mae'r Pwyllgor Newid Hinsawdd yn ystyried pob llwybr credadwy ar hyn o bryd y gallai'r DU ei defnyddio i gyrraedd allyriadau sero net yn ddomestig a chynnwys rhan sylweddol i CCUS, yn enwedig ar gyfer diwydiant ac adfer nwyon tŷ gwydr. Maen nhw hefyd yn glir nad yw CCUS yn ateb syml, addas at bob diben a bod rhaid gwneud pob ymgais i atal y nwyon tŷ gwydr rhag cael eu cynhyrchu yn y lle cyntaf.

Dirprwy Lywydd, rhaid i ni osgoi trosglwyddo risg ac atebolrwydd amgylcheddol i genedlaethau'r dyfodol. Rydym wedi bod yn gweithio ers peth amser gyda'r diwydiant yng Nghymru i ddeall eu dewisiadau a'u heriau. Rydym hefyd yn gweithio i ddeall swyddogaeth bosibl Gweinidogion drwy ddatblygu map llwybr rheoleiddio ar gyfer CCUS yng Nghymru. Mae tua 25 y cant o allyriadau diwydiannol yng Nghymru yn allyriadau prosesau nad ydynt yn llosgi, maen nhw naill ai yn deillio o adweithiau cemegol neu ffisegol, ac ni ellir osgoi'r rhain drwy newid i danwyddau amgen. Ar hyn o bryd, mae dal, defnyddio a storio carbon yn cynnig llwybr datgarboneiddio posibl ar gyfer y diwydiannau hyn.

Mae angen i ni sicrhau bod CCUS yn cael ei ddefnyddio dim ond lle mae dewisiadau eraill ar gyfer datgarboneiddio wedi'u harchwilio a bod cyfiawnhad dros eu diystyru. Byddwn yn gwneud hynny drwy gyflwyno hierarchaeth ynni a charbon. Byddwn ni hefyd yn archwilio cyfyngiadau ar ddefnydd fel ffordd o reoli risgiau amgylcheddol ac ariannol, a chefnogi llesiant pobl sy'n byw yng Nghymru nawr ac yn y dyfodol. Yn hanfodol, byddwn ni'n cefnogi diwydiant ar draws Cymru, a fydd, ar ôl edrych yn fanwl ar ddewisiadau eraill yn yr hierarchaeth a'u disytyru, â CCUS yn unig fel ateb posibl i ddatgarboneiddio. Byddwn ni'n eu cefnogi yn eu hymdrechion i sicrhau modelau busnes a chyllid gan Lywodraeth y DU, er mwyn sicrhau pontio teg i sero net.

Byddwn yn ymgynghori'n gyhoeddus ar ddatganiadau o sefyllfa'r polisi a'r camau nesaf ar hydrogen a CCUS yn y gwanwyn. Yn y cyfamser, byddwn yn gweithio gyda Diwydiant Sero Net Cymru i gefnogi pontio busnesau Cymru a sicrhau swyddi o ansawdd da i'r dyfodol o fewn sylfaen ddiwydiannol, carbon isel a ffyniannus. Diolch.