8. Dadl Plaid Cymru: Effaith fyd-eang defnydd domestig

Part of the debate – Senedd Cymru am 5:49 pm ar 9 Tachwedd 2022.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Jenny Rathbone Jenny Rathbone Labour 5:49, 9 Tachwedd 2022

(Cyfieithwyd)

Diolch i Blaid Cymru am y cynnig hwn, i gyd-fynd â COP27, a hefyd am yr angerdd y ddangosodd Delyth Jewell wrth gyflwyno'r ddadl. Rwyf innau hefyd am dalu teyrnged i'r adroddiad rhagorol a bendithiol o fyr gan Shea Buckland-Jones ar ran WWF, sy'n crynhoi'n union sut nad ydym yn ystyried ein cyfrifoldebau byd-eang a'n hangen i beidio â pharhau i ecsbloetio gwledydd rhannau deheuol y byd, gyda holl ganlyniadau annerbyniol gwneud cymunedau lleol na allant fforddio bwydo eu hunain yn dlawd wrth iddynt barhau, yn eironig, i dyfu nwyddau braf i'w cael i ni yn y rhannau gogleddol.

Felly, mae angen inni gael newid teg mewn perthynas â'n bwyd yn ogystal ag mewn perthynas â'n hallyriadau carbon, fel ein bod yn cefnogi'r tlotaf yn y byd ac yn byw'n llawer mwy ysgafn ar y ddaear, gan newid ein harferion bwyd a bwyta—rwy'n cytuno'n llwyr â Mabon—bwyd tymhorol a dyfir yn lleol yn lle dibynnu ar fwyd o dramor. Rhaid inni wylio na wnawn hyn yn rhy sydyn er hynny, oherwydd mae rhai pobl yn dibynnu ar werthu bwyd i ni o dramor er mwyn ennill bywoliaeth, ond mae'n rhaid inni gael trefniadau trosiannol i'w galluogi i dyfu mwy o'u bwyd eu hunain a chyfoethogi eu deiet tra byddwn ni'n mewnforio bwyd yr ystyriwn ei fod yn ddanteithfwyd yn unig, yn hytrach na bwyd rydym yn dibynnu arno.

Yn rhy aml y dyddiau hyn gwelsom fod y dyddiau wedi'u rhifo ar ddibynnu ar fewnforion bwyd mewn union bryd—mae'r dyddiau hynny wedi'u rhifo beth bynnag. Mae'r cyfuniad o Brexit, yr argyfwng hinsawdd a thensiynau cynyddol a gwrthdaro rhwng ac o fewn gwahanol wledydd yn golygu bod problemau diogeledd bwyd yn amlwg bellach. Beth bynnag, mae bwyd ffres, a gynhyrchir yn lleol, yn blasu'n well ac yn fwy maethlon na bwyd sydd wedi cael ei gasglu cyn pryd a'i chwistrellu â chwyr neu gemegau er mwyn gwneud iddo edrych yn dda wedi iddo gael ei gludo ar draws y byd. Felly, mae gwir angen inni ganolbwyntio ar dyfu bwyd yn lleol.

Rydym wedi ymrwymo i gyrraedd sero net fel cyfraniad Cymru i osgoi'r trychineb hinsawdd byd-eang, ac mae hynny'n galw am newidiadau enfawr i bob un ohonom. Ac mae lleihau ein hallyriadau carbon o fwyd yn rhywbeth y gall pawb ohonom chwarae ein rhan yn ei wneud, oherwydd er mai ein gwaith ni yw craffu ar Lywodraeth Cymru i weld pa mor gyflym y gall Cymru ddatgarboneiddio ei diwydiant, ei hallyriadau trafnidiaeth ac adeiladau cyhoeddus, nid yw hynny'n rhywbeth y mae deiliaid tai cyffredin yn mynd i allu dylanwadu arno. Ond gallant wneud cyfraniad gwirioneddol i'r hyn rydym yn ei fwyta, oherwydd dysgais yn ddiweddar, ac roedd yn neges hynod bwysig, nad y defnydd o gerbydau, nad gwresogi'r cartref, na hyd yn oed hediadau gwyliau sydd ar frig y rhestr o allyriadau carbon mewn cartrefi unigol; yn ôl gwaith ymchwil ar ran Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog, mae allyriadau carbon aelwydydd o fwyd a diod yn cynhyrchu mwy na dwywaith yr allyriadau carbon rydym yn eu creu o deithiau gwyliau.

Felly, mynychais gynhadledd yn ddiweddar a drefnwyd gan Cynghrair Gweithwyr Tir Cymru, lle clywais ddigonedd o dystiolaeth fod amaethyddiaeth atgynhyrchiol yn broffidiol heb unrhyw gymhorthdal cyhoeddus. Mae hynny'n werth ei ailadrodd: heb unrhyw gymhorthdal cyhoeddus. Dywedodd un siaradwr y gall un erw fwydo 50 o deuluoedd, dywedodd un arall eu bod yn bwydo 150 o aelwydydd ar naw erw. Ac mae'n creu swyddi hefyd. Mae'n amrywio cryn dipyn, ond yn gyffredinol byddai'n ymddangos bod pob erw o dir yn gallu cynhyrchu un swydd. Felly, pe bai gennym gynllun hyfforddi priodol i bobl ddatblygu gyrfa mewn garddwriaeth, gallem ddechrau darparu'r bwyd sydd ei angen arnom yn gyflym ar gyfer ein rhaglen prydau ysgol am ddim yn lleol a pheidio â dod ag ef i mewn o'r tu allan i Gymru. Cawsom ein bendithio gan bobl fel Castell Howell, sy'n ymroddedig i'r ymgyrch hon hefyd, ond rydym yn dal i brynu llawer gormod o fwyd o'r tu allan i Gymru, sy'n golygu bod yr elw i gyd yn gadael Cymru.

Felly, mae Bil Amaethyddiaeth (Cymru) ac agweddau caffael cyhoeddus y Bil Partneriaeth Gymdeithasol a Chaffael Cyhoeddus (Cymru) yn cynnig cyfleoedd gwych i gyflawni'r newid sydd ei angen arnom i wneud ein rhaglen uchelgeisiol i ddarparu prydau ysgol am ddim i bawb yn fforddiadwy, fel sbardun i'r genedl gyfan fwyta bwyd gwell ac iachach, hyd yn oed ynghanol yr argyfwng costau byw. Felly, rwy'n gobeithio'n fawr y gallwn gael gwell cyllid i hyfforddeion er mwyn sicrhau bod y rhai sy'n gadael ysgol yn deall bod gyrfa gyffrous iawn i'w chael mewn garddwriaeth, a dyna un o'r diwydiannau twf y mae angen inni eu datblygu.