Part of the debate – Senedd Cymru am 5:35 pm ar 16 Tachwedd 2022.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Byddai Llafur Cymru am ichi gredu eu bod yn gweithio'n anhygoel o galed i sicrhau bod yr adeiladau yr effeithiwyd arnynt gan broblemau cladin yn ddiogel, ac mae'n ddrwg gennyf, Aelodau, ond nid yw hynny'n wir. Hyd at y mis diwethaf, 68 yn unig o 163 o adeiladau a oedd wedi cael arolygon mwy dwys. Dros bum mlynedd a hanner ers tân Tŵr Grenfell, mae'r ffaith bod lesddeiliaid yn dal heb allu symud o'r cam arolwg yn annerbyniol. Mae lesddeiliaid yn wynebu costau yswiriant cynyddol oherwydd proffil risg uchel yr adeiladau. Honnodd un pâr fod costau yswiriant wedi codi o £67,000 i £624,000 y flwyddyn, cynnydd o 831 y cant.
Weinidog, mae eich Llywodraeth, rydych chi, wedi cael £60 miliwn o gyfalaf a £1.7 miliwn o refeniw gan Lywodraeth Geidwadol y DU ar gyfer gwaith adfer cladin a gwaith diogelwch adeiladau. Mewn ymateb i gais rhyddid gwybodaeth a ofynnodd am gyfanswm yr arian a wariwyd ar waith diogelwch adeiladau o'r dyraniad, rydych wedi ymateb drwy ddweud 'dim'. O'r £375 miliwn rydych chi wedi'i ddarparu ar gyfer diogelwch adeiladau, faint sydd wedi'i wario erbyn hyn, a faint o adeiladau rydych chi wedi'u gwneud yn ddiogel?
Methiant yw'r hyn a welwn hefyd gyda'r cynllun cymorth i lesddeiliaid. Datgelwyd yn gynharach yn y mis mai dim ond un ymgeisydd sy'n derbyn cyngor annibynnol, ac mae tri yn cael eu symud ymlaen i brynu. Mae gennym filoedd o ddioddefwyr sydd wedi eu heffeithio gan hyn, felly mae'r ystadegau'n siarad drostynt eu hunain. Mae'n rhaid ichi ddechrau canolbwyntio nawr ar sicrhau bod craidd y problemau'n cael sylw.
Fis Ebrill diwethaf, cyhoeddodd y Gwir Anrhydeddus Michael Gove AS ar gyfer Lloegr fod cwmnïau adeiladu cartrefi mawr sy'n adeiladu hanner y cartrefi newydd wedi addo atgyweirio pob adeilad uchel anniogel y maent wedi bod â rhan yn eu datblygu. Ond eto, fe gymeroch chi tan fis Gorffennaf i ddal i fyny hyd yn oed. Felly, hyd at heddiw, a wnewch chi egluro a yw Laing O'Rourke, Westmark a Kier—Tilia bellach—wedi ymateb o gwbl? Oherwydd mewn un ddadl, rwy'n gwybod eich bod wedi sôn eich bod yn cael problemau rhyngweithio ac ymgysylltu a chael ymatebion ganddynt. Wel, rhaid imi fod yn onest, pan fyddaf i'n ysgrifennu at bobl, byddaf fel arfer yn cael ymateb, am na fyddaf yn rhoi'r gorau iddi.
Maes arall lle mae Cymru wedi syrthio ar ôl o gymharu â Lloegr yw hawliau cyfreithiol, ac rwy'n meddwl ein bod i gyd yn falch iawn yma heddiw o gefnogi ymgyrch adran 116 i 125 y Welsh Cladiators, sef craidd y cynnig gan Darren Millar. Er enghraifft, mae adran 123 yn ei gwneud hi'n bosibl i dribiwnlys haen gyntaf wneud gorchmynion adfer
'sy'n ei gwneud yn ofynnol i landlord perthnasol gywiro diffygion perthnasol penodedig mewn adeilad perthnasol penodedig erbyn amser penodedig.'
Mae adran 124 yn ei gwneud hi'n bosibl gwneud gorchmynion
'sy'n ei gwneud yn ofynnol i gorff corfforaethol neu bartneriaeth benodedig wneud taliadau i berson penodedig, at ddiben talu costau yr aed iddynt neu sydd i'w talu am gywiro diffygion perthnasol'.
Ac mae adran 126 yn ymwneud â
'thalu costau yr aed iddynt neu sydd i'w talu am gywiro diffygion perthnasol' pan fo landlord yn dirwyn cwmni i ben.
Er i mi godi'r union bwyntiau sydd yn y cynnig heddiw gyda'r Prif Weinidog ar 18 Hydref, fis yn ddiweddarach, dyma ni, yn gorfod trafod yr un broblem. Roedd awgrym yn ei ymateb i mi y gallai pethau fwrw ymlaen efallai, ond rwy'n dal yn methu deall pam ein bod ni ar y meinciau hyn yn gorfod eich gwthio yn y ffordd rydym yn gwneud. Mae hyn yn anfaddeuol wrth ystyried bod Deddf Diogelwch Adeiladau Lloegr bellach yn barod. Fe allech chi, fel sy'n cael ei wneud ar gyfer plastigion untro—. Pan fo'n gyfleus i'r Llywodraeth hon, rydych chi'n rhoi deddfwriaeth ar y trywydd cyflym drwy'r Senedd hon, ac eto nid yw hynny'n digwydd nawr. Faint yn waeth sy'n rhaid i fywydau'r lesddeiliaid caeth hynny fynd cyn i Lywodraeth Cymru roi'r camau pendant rydym yn galw amdanynt ar waith?
Gwn fod Aelodau ym Mhlaid Cymru wedi bod yn gefnogol i ymgyrch y Welsh Cladiators, fel y mae Jane Dodds wedi bod, ac rydym yn barod i fynd i gyfarfod cyhoeddus ar hyn nawr a chyfarfod â Llywodraeth Lafur Cymru a'i dwyn i gyfrif. Rwy'n falch fod y Prif Weinidog wedi cyrraedd i glywed diwedd un y ddadl hon gennyf fi. Efallai y bydd Aelodau eraill yn gwneud y pwynt: Brif Weinidog a Weinidog, rydych chi'n gwneud cam â'r bobl hyn yng Nghymru. Diolch yn fawr.