Yr awdurdodau lleol sydd wedi dangos arweiniad yw’r awdurdodau enghreifftiol, ond dylai pob awdurdod fod yn enghreifftiol. Mae mwy i'w wneud i godi eraill i lefel y rheini sydd wedi gwneud y cynnydd cadarnhaol hwnnw, a chredaf mai dyna pam fod ein 'Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol' wedi ychwanegu ysgogiad newydd i fynd i'r afael â'r her hon. Yn ogystal â gwreiddio diwylliant gwrth-hiliol cyffredinol o fewn gweinyddiaeth gyhoeddus yng Nghymru, rydym wedi ymrwymo i sawl cam gweithredu sy'n benodol i'r cymunedau hyn, gan gynnwys canllawiau i ysgolion, creu rhwydwaith cenedlaethol o ddarpariaeth dramwy—a derbyniais yr argymhelliad ar ddarpariaeth dramwy; roedd hynny i'w weld yn glir yn eich ymchwiliad, ac fel y gwyddoch, yn fy ymateb, dywedais,

'Mae ardystio rhwydwaith cenedlaethol o ddarpariaeth dramwy er mwyn hwyluso bywydau teithwyr, gan ystyried mannau aros wedi’u negodi, fel y bo’n briodol, yn un o’r camau gweithredu penodol sydd bellach yn cael eu symud ymlaen o dan y Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol.'

Hefyd, treialu mecanweithiau newydd ar gyfer darpariaeth barhaol, gan ddarparu cymorth datblygu a dysgu i aelodau etholedig awdurdodau lleol ar ddiwylliant, anghenion a chryfderau cymunedau Sipsiwn a Theithwyr. A Carolyn Thomas, fe sonioch chi am hyn, a chithau'n arfer bod yn gynghorydd—mae llawer o gyn-gynghorwyr yma yn y Siambr—rydych yn cofio bod yn rhaid i hon fod yn ffordd wahanol o ddarparu hyfforddiant, onid oes, fel ein bod yn dysgu gan gymunedau Sipsiwn, Teithwyr a Roma a'r bobl eu hunain.

Hefyd, rhaglen beilot i ddarparu cyngor annibynnol i'r rheini sy'n ceisio datblygu safleoedd preifat. Bu llawer o drafod ynglŷn â hynny, ac mae’n bwysig fod hyn yn annibynnol, fel y gellid datblygu’r safleoedd preifat hynny. Ie, ac yn wir, fel y gwnaethoch chi alw amdano, adolygiad o’r polisi ariannu presennol. Os nad ydyw'n gwneud hynny, pam nad yw'n cyflawni'r canlyniadau rydym am eu gweld? Diwygio ein canllawiau safleoedd a rhaglen hyfforddi genedlaethol ar gyfer y tîm opsiynau tai a phenodi arweinwyr ym mhob awdurdod: pan fo arweinwyr mewn awdurdodau, gwyddom fod hynny'n gwneud gwahaniaeth enfawr, ac fe wnaf sylwadau ar un enghraifft mewn eiliad.

Felly, mae gennym y ddeddfwriaeth; mae gennym y canllawiau, y pwerau cyfarwyddo, a bellach, mae gennym y llwybr polisi cryfach hwn i fwrw ymlaen â 'Chynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol'. Ac mae'n amlwg iawn fod gennym ffocws o'r newydd y mae'n rhaid ei gael nawr ar sut mae awdurdodau lleol yn cyflawni, ac mae'n rhaid mai hwy sy'n cyflawni gyda'n cefnogaeth a'n her ni. A byddaf yn cyfarfod ag aelodau arweiniol awdurdodau lleol, aelodau cabinet, i drafod yr adroddiad hwn gyda hwy. Nid adroddiad i ni yn unig yw hwn, nage? Mae'n adroddiad sy'n benodol ar gyfer ein partneriaid mewn llywodraeth leol. Mae awdurdodau lleol wedi bod o dan y chwyddwydr, a chafodd hynny ei adlewyrchu yma heddiw yng nghyfraniadau’r Aelodau. Roedd llawer o’r dystiolaeth a gyflwynwyd i'r pwyllgor yn ymwneud â diffyg gweithredu, ac ymhlith rhai, fe’i priodolwyd hefyd i ddiffyg ewyllys wleidyddol; y gwrthwynebiad hwnnw, fel y dywedodd Jenny Rathbone. A chredaf fod y camau gweithredu a nodir yn ein 'Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol' yn cydnabod ac yn mynd i'r afael â hyn, ond rydym am gydnabod yn gyhoeddus enghreifftiau o'r hyn sy'n bosibl.

Felly, pan euthum i ymweld â safle ym Merthyr Tudful yn ddiweddar, roedd neuadd gymunedol ger y safle, ac yn y neuadd gymunedol honno, roedd ganddynt nifer o wasanaethau, gan gynnwys sesiynau bocsio i’r bobl ifanc, Cyngor ar Bopeth, Mudiad Ysgolion Meithrin yn gweithio ar y safle gyda phlant, a hefyd, roedd y safle’n cael ei ailddatblygu mewn partneriaeth, gyda’r gymuned gyfan yn cael dweud ei barn am y cynllun, o ran rhagolygon y dyfodol—lle a oedd yn sicr yn teimlo fel cymuned ynddi’i hun. A dyma rydym am ei weld, ac rwy'n cymeradwyo awdurdod Merthyr Tudful am weithio i gyflawni hynny. Dangoswyd gwir ymrwymiad. Unwaith eto, mae gan swyddogion arweiniol rôl mor allweddol, a dylai cynghorwyr fod ar flaen y gad. Roedd y swyddog arweiniol penodedig hwnnw hefyd yn awyddus iawn i weithio gydag awdurdodau eraill, i weithio’n rhanbarthol, sy’n cyd-fynd ag argymhelliad 2 ar y ddarpariaeth dramwy.

Felly, drwy ein 'Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol', rydym yn ceisio annog, herio a chynorthwyo awdurdodau i newid y naratif mewn perthynas â'r gymuned hon a sicrhau canlyniadau gwell. Mae gennym bwerau cyfarwyddo, ond rwy'n dal i feddwl y gallwn gyflawni cryn dipyn drwy gymorth ac arweiniad, ond rwyf am fod yn glir—cefais fy herio gan Mabon eto heddiw, a chofiaf imi wneud yr ymrwymiad y byddwn yn ymyrryd yn uniongyrchol yn ôl yr angen lle nad yw ein partneriaeth â llywodraeth leol yn llwyddo.

Ond i gloi, hoffwn ddweud bod ymgysylltu â llais y gymuned ei hun wrth wraidd ein dull gweithredu, ac mae hyn yn arbennig o wir ac wedi'i adlewyrchu yn argymhellion 9, 16 a 21 y pwyllgor ynghylch canllawiau safleoedd, asesiadau o anghenion llety a gorfodi Deddf yr Heddlu, Troseddu, Dedfrydu a'r Llysoedd 2022. Dim ond drwy wrando ar y rheini sydd â phrofiad bywyd o hyn, a thrwy eu cynnwys, y gellir gwneud cynnydd ar y mater hwn. A gaf fi ddiolch i’r Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai am y ffordd y gwnaethoch gynnal yr ymchwiliad hwn, y ffordd yr aethoch allan i gyfarfod â phobl a chymunedau Sipsiwn, Roma a Theithwyr? Felly, ydym, rydym yn derbyn yr holl argymhellion heb unrhyw wrthwynebiad. Rydym yn ddiolchgar am ymrwymiad y Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai i roi cymorth i wella anghenion a bywydau ein pobl a’n cymunedau Sipsiwn, Roma a Theithwyr yng Nghymru. Mae a wnelo â sut rydym yn ymgysylltu â'n cymunedau Sipsiwn, Roma a Theithwyr.

Rydym wedi ymrwymo cyllid penodedig ers dros ddegawd i gefnogi canlyniadau gwell i ddysgwyr Sipsiwn, Roma a Theithwyr. A chredaf ei bod yn bwysig iawn fod Tom Hendry, a gynrychiolodd gymuned y Sipsiwn Romani Cymreig ar Ddiwrnod Cofio’r Holocost 2021—a bydd llawer ohonoch yn cofio hynny—yn un o’r mentoriaid cymunedol a’n cynorthwyodd i gyflawni’r cynllun gweithredu cydraddoldeb Cymru wrth-hiliol. Diolch yn fawr. Diolch am eich ymchwiliad.