9. & 10. Dadl ar Egwyddorion Cyffredinol Y Bil Partneriaeth a'r penderfyniad ariannol mewn perthynas â’r Bil Partneriaeth Gymdeithasol a Chaffael Cyhoeddus (Cymru) Gymdeithasol a Chaffael Cyhoeddus (Cymru)

Part of the debate – Senedd Cymru am 5:43 pm ar 29 Tachwedd 2022.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Joel James Joel James Conservative 5:43, 29 Tachwedd 2022

(Cyfieithwyd)

Diolch, Llywydd. Ynglŷn ag egwyddorion cyffredinol y Bil hwn, rwy'n credu ei bod yn deg dweud bod y Llywodraeth hon wedi methu'n llwyr â chyfathrebu pa broblem mae'n ceisio ei datrys a pham ei bod yn gweithredu'r ddeddfwriaeth hon. Mae Llywodraeth Cymru'n dweud ei bod am roi partneriaeth gymdeithasol ar sail statudol i wella prosesau caffael cyhoeddus, ond nid yw wedi gwneud unrhyw asesiad credadwy o'r arferion partneriaeth gymdeithasol presennol yng Nghymru. Felly, nid ydym yn gwybod i ba raddau mae cydweithio eisoes yn bodoli, sut y bydd y ddeddfwriaeth statudol hon yn effeithio ar greu partneriaethau cymdeithasol sy'n tyfu'n organig o angen cydfuddiannol, ac felly, mae'r Llywodraeth hon yn creu deddfwriaeth i ddarparu ateb i broblem anhysbys.

Wrth baratoi ar gyfer y ddadl hon, siaradais â chyrff allanol a fydd yn cael eu heffeithio gan y Bil hwn, ac nid ydyn nhw’n deall pam mae angen hyn. Nid ydyn nhw’n deall sut y bydd o fudd i'r gweithle, gan fod Bil cenedlaethau'r dyfodol eisoes yn rhoi cryn gyfrifoldeb ar gyrff cyhoeddus i ymgorffori nodau iechyd a lles yn eu cynllunio. Mae ganddyn nhw strategaethau caffael eisoes sy'n anelu at brynu'n lleol lle bo modd, ac maen nhw eisoes yn gweithio'n effeithiol gydag undebau llafur. Maen nhw hefyd o'r farn y bydd y Bil hwn naill ai'n arwain at ddim gwerth go iawn na chanlyniad cadarnhaol ac yn dod yn ymarfer ticio blwch tâp coch arall o ddyblygu, neu bydd ganddo'r potensial i amharu'n sylweddol ar arferion caffael sydd eisoes wedi hen ennill eu plwyf, drwy osod dyletswyddau adrodd beichus ar gyflenwyr annibynnol bach y mae Llywodraeth Cymru—yn wrthnysig—yn ceisio eu helpu.

Rwy'n deall yn iawn bod y Llywodraeth hon yn canolbwyntio ar helpu busnesau lleol i gael gafael ar gontractau caffael y Llywodraeth i helpu i greu swyddi yn lleol, ond nid yw caffael mor syml â hynny. Mae'n fwyfwy annhebygol y bydd busnesau lleol yn gallu cyflenwi ystod a maint yr eitemau sydd eu hangen ar yr holl gyrff cyhoeddus hyn. At hynny, drwy osod targed ar faint o nwyddau a gwasanaethau sy'n cael eu caffael yn lleol, mae'r Llywodraeth hon yn creu'r amodau i ganolwyr yn y gadwyn gaffael a fydd wedi'i lleoli yng Nghymru yn anfwriadol ond yn dod o hyd i nwyddau o'r tu allan i Gymru, a fydd wrth gwrs yn arwain at gostau uwch i gyrff cyhoeddus. Dywedir yn yr adroddiad:

'Byddai’r broses o weithredu’r Ddeddf...yn ei gwneud yn ofynnol i Lywodraeth Cymru weithio gyda’r sector cyhoeddus datganoledig i feithrin capasiti, gallu a newid diwylliannol ar adeg pan fo cyllidebau’n debygol o grebachu', sydd, yn fy meddwl i, yn gwbl groes i'w gilydd, oherwydd mae adeiladu capasiti a gallu yn cymryd buddsoddiad. Os ydych chi'n mynd i gynyddu capasiti cyrff cyhoeddus i gaffael yn lleol, yna mae'n rhaid i chi ystyried y bydd costau'n dod yn uwch oherwydd bydd gan fusnesau lleol llai gostau rhedeg uwch.

Yn ehangach, mae gan y Bil hwn sawl diffyg difrifol. Mae'r gofyniad statudol i bob corff cyhoeddus ddod i gonsensws ag undebau llafur ar osod eu hamcanion llesiant yn debygol iawn o arwain at ganlyniadau sy'n achosi problemau. Er enghraifft, os oes gan undeb llafur dargedau llesiant anfforddiadwy, byddai'n ofynnol i'r corff cyhoeddus drafod cynigion na fydden nhw'n gallu fforddio eu gweithredu, ac felly'n methu â dod o hyd i gonsensws a methu â chyflawni ei rwymedigaethau statudol. Nid oes mecanwaith ffurfiol o gwbl yn y Bil hwn i helpu cyrff cyhoeddus i osgoi'r mater hwn, a fydd, heb os, yn achosi problemau difrifol, oherwydd mae p’un a yw consensws wedi'i gyflawni ai peidio yn gwbl oddrychol. Ar ben hynny, nid oes gan y Bil unrhyw ffordd o orfodi'r rhwymedigaethau cyfreithiol hyn na mesur llwyddiant neu fethiant y ddeddfwriaeth hon, ac nid oes ganddo unrhyw ffordd o fesur pa effaith y bydd y ddeddfwriaeth hon yn ei chael, oherwydd fel yr wyf wedi datgan o'r blaen, nid yw'r Llywodraeth hon hyd yn oed wedi gwneud y pethau sylfaenol wrth gynnal unrhyw asesiad mesuradwy o arferion partneriaethau cymdeithasol cyfredol yng Nghymru.

O droi at y cyngor partneriaeth gymdeithasol, mae sawl bwriad anghyson yma. Mae'r Bil yn dibynnu ar y cyngor yn galluogi llais i bawb, ond pe bai hon yn bartneriaeth gymdeithasol go iawn byddai'n sicrhau bod pob llais, waeth pa mor fach, yn cael ei glywed ac â sedd ddilys wrth y bwrdd, sydd, fel y mae'r Dirprwy Weinidog wedi cydnabod, yn anghyraeddadwy. Bydd y Bil hwn felly'n debygol o ffafrio'r grwpiau mwyaf dan sylw, a fydd yn ei dro â'r potensial i fod dim ond yn siambr atsain arall ar gyfer yr hyn mae Llywodraeth Cymru eisiau ei glywed. Mae angen i'r Llywodraeth hon ddeall nad yw busnesau'n trefnu eu hunain yn sylfaenol yn yr un modd ag undebau llafur neu Lywodraethau, a bydd creu'r ddeddfwriaeth bartneriaeth gymdeithasol hon yn rhoi rhywfaint o anhyblygrwydd arnynt a fydd yn arwain at beidio â bod yn ddigon ystwyth i ymateb i sefyllfaoedd economaidd sy'n symud yn gyflym. Ar ben hynny, mae'n anghywir i feddwl bod busnesau angen Llywodraeth i ddod â nhw at ei gilydd mewn partneriaeth gymdeithasol. Yn naturiol bydd cwmnïau'n chwilio am bartneriaethau cymdeithasol ac yn creu partneriaethau cymdeithasol os yw'n helpu eu busnes ac os yw amodau'r farchnad yn ei ffafrio.

Yn olaf, rwy’n credu bod y Llywodraeth hon yn creu'r Bil hwn gyda'r syniad cyfeiliornus y bydd yn rhoi rhywfaint o fudd i Gymru gan anwybyddu'r dystiolaeth a’r erfyniadau yn llwyr am yr hyn sydd ei angen. Mae busnesau ledled Cymru yn dweud eu bod wedi eu cyfyngu gan sgiliau gweithwyr, a dyma'r rhwystr mwyaf i'w twf. Mae busnesau rwyf i wedi siarad â nhw yn gyffredinol eisiau codi cyfraddau cyflog i'w staff, ac maen nhw eisiau eu cefnogi a gwella amodau gwaith oherwydd ei fod er eu lles i wneud hynny, ond maen nhw’n cael eu cyfyngu gan eu gallu, nid oherwydd nad ydynt yn gallu cael mynediad at gontractau caffael cyhoeddus, ond oherwydd na allant gael mynediad at set sgiliau digon eang. Y ddeddfwriaeth hon—