Part of 2. Cwestiynau i’r Cwnsler Cyffredinol a Gweinidog y Cyfansoddiad – Senedd Cymru am 2:40 pm ar 7 Rhagfyr 2022.
Wel, diolch eto am nifer o gwestiynau pwysig yno. A gaf fi ddweud, yn gyntaf, ar egwyddor gyffredinol hunanbenderfyniaeth? Rwy'n credu bod hynny'n un y mae'r Prif Weinidog a minnau ac eraill wedi ei wneud yn glir yn y gorffennol, fod gan genhedloedd hawl i hunanbenderfyniaeth. Mae ein safbwynt ar refferenda a'r hyn a fyddai'n digwydd gyda Llywodraeth a oedd â mwyafrif o blaid refferendwm wedi'i nodi yn 'Diwygio ein Hundeb', ac rwy'n credu iddo gael sylw penodol iawn yn y cwestiynau i'r Prif Weinidog yr wythnos cynt. Felly, dyna yw safbwynt Llywodraeth Cymru o hyd, ac mae'n gwbl glir.
Mewn cyfres ddiweddar o ddarlithoedd—un gan yr Athro Ciaran Martin a fynychais—cafodd mater cyfansoddiadol arwyddocaol ei godi ynglŷn â'r hyn y dylai'r llwybrau fod ar gyfer gwlad, ar gyfer Llywodraeth sydd â mandad, ac mae hynny, heb os, yn rhan o'r ddadl gyfansoddiadol barhaus. Ar ddyfarniad y Goruchaf Lys, rwy'n credu bod gennyf ddau gwestiwn ar fin dod sy'n trafod hynny'n benodol, felly, os nad oes ots gennych, fe gyfeiriaf at hynny'n benodol pan gaiff y cwestiynau hynny eu gofyn.
Ond ar y pwynt mae'r Athro Emyr Lewis wedi ei godi, nodais ei sylwadau gyda diddordeb. Wrth gwrs, mae'n gywir i nodi'r gwahaniaethau sy'n bodoli rhwng setliad yr Alban a phwerau gweithredol Gweinidogion Cymru. Byddwn yn dweud hefyd fod gwahaniaethau sylweddol, wrth gwrs, rhwng pwerau'r Arglwydd Adfocad—fy swyddog cyfatebol yn yr Alban—a'u pwerau i allu cyfeirio ar faterion cyfansoddiadol, pŵer nad yw'n bŵer sydd gennyf fi yn benodol yn Neddf Llywodraeth Cymru. Mae hefyd yn nodi, wrth gwrs, fod y materion hyn yn hynod gymhleth.
Fy marn ragarweiniol iawn fy hun arno—ac wrth gwrs, rydym yn dal i ystyried rhai o'r materion hyn wrth iddynt godi—yw fy mod yn credu ei bod yn annhebygol, mewn perthynas ag adran 60, adran 62 ac adran 64, y byddent yn cyfreithloni cynnal pleidlais yn gofyn yn benodol y math o gwestiwn a roddodd Llywodraeth yr Alban yn eu Bil, sy'n amlwg yn ymwneud â mater a gadwyd yn ôl o ran cyfansoddiad y Deyrnas Unedig. Roedd y Goruchaf Lys yn glir iawn ar y pwynt arbennig hwnnw. Rwy'n credu y byddai angen i unrhyw bleidlais y byddem ni yn ei chael ymwneud â phwerau intra vires—pwerau sydd gan Lywodraeth Cymru neu'r Senedd mewn gwirionedd. Ac wrth gwrs, mewn sawl ffordd, rydym wedi arfer y pwerau hynny drwy sefydlu'r comisiwn annibynnol, sy'n edrych yn gyffredinol ar lesiant Cymru o fewn cyd-destun cyfansoddiadol.