Rwy'n codi fy het i'n Cadeirydd, Llyr Gruffydd, am ddweud beth oedd angen ei ddweud—nad yw'r asesydd interim yn cyflawni swyddogaeth y math o lywodraethu amgylcheddol sydd ei angen arnom yma yng Nghymru. 

Rwy'n falch fod Llywodraeth Cymru wedi dewis derbyn yr wyth argymhelliad sydd yn yr adroddiad—rwy'n tybio y byddwn wedi synnu pe na baech chi wedi gwneud hynny. Rwy'n nodi bod yr asesydd interim wedi addo y bydd hi'n cyhoeddi diweddariadau ar raglen waith dreigl y gwasanaeth bob chwarter mewn perthynas ag argymhelliad 3. Rwyf hefyd yn nodi bod argymhellion 6 a 7 yn nodi y dylai Llywodraeth Cymru ymrwymo i gyhoeddi ymatebion i adroddiadau aseswyr interim heb fod yn hwyrach na chwe wythnos ar ôl eu cael ac y dylai'r Senedd gael ei hysbysu gan ddatganiad ysgrifenedig. Rwyf fi, yn sicr, yn edrych ymlaen at weld yr amserlen honno yn cael ei chadw. 

Yn sicr, yn ystod y sesiwn dystiolaeth, o'r hyn rwy'n ei gofio—gallaf ei gofio'n iawn—daeth yn amlwg iawn i mi nad yw'r swyddogaeth hon yn cyflawni'r lefel o lywodraethu amgylcheddol sydd ei hangen o gwbl. Mae angen blaenoriaethu deddfwriaeth. I fod yn deg â'r asesydd interim, yn ei geiriau ei hun, roedd hi'n teimlo nad ei swyddogaeth hi oedd ymdrin â chwynion. Roedd hi'n teimlo bod rhai pethau na ddylai hi ymwneud â hwy—materion adnoddau. Rwy'n teimlo, mewn gwirionedd, fod swyddogaeth yr asesydd interim wedi bod yn fwy o ymarfer ticio bocsys i Lywodraeth Cymru.

Mae angen fframwaith parhaol yma yng Nghymru, yn enwedig ar bwnc sydd mor bwysig i Gymru. Dywedodd Dr Llewelyn Jones fod y galw ar y gwasanaeth wedi bod yn fwy na'r disgwyl yn ystod y flwyddyn gyntaf, gyda 21 o gyflwyniadau wedi'u derbyn, gan gwmpasu ystod eang o faterion amgylcheddol gwahanol. Yn ôl adroddiad blynyddol 2021-22, mae hyn yn dangos yn glir fod yna lawer iawn o ymgysylltiad â'r cyhoedd yn digwydd ar fater diogelu'r amgylchedd a bod awydd yng Nghymru i sicrhau bod y gyfraith yn gwarchod yr amgylchedd yma.

Dywedodd RSPB Cymru bod nifer y cyflwyniadau'n dangos bod pryder sylweddol yng Nghymru ynghylch gweithredu cyfraith amgylcheddol. Cafwyd problemau gyda'r wefan hefyd. Ysgrifennodd aelodau o'r sector amgylcheddol at y Prif Weinidog ynglŷn â hyn gyda chynrychiolwyr yn beirniadu gwefan yr asesydd interim hyd yn oed fel un nad yw'n hawdd ei defnyddio na hyd yn oed yn hawdd dod o hyd iddi. Dywedodd RSPB Cymru fod dod o hyd i dudalen we berthnasol Llywodraeth Cymru yn dibynnu ar fod pobl yn gwybod beth i chwilio amdano ar-lein. Felly, Weinidog, a wnewch chi roi sicrwydd i ni heddiw fod y materion hynny wedi cael sylw a bod unrhyw un sydd eisiau chwilio am yr asesydd interim yn gallu gwneud hynny? Fe wnaeth cynrychiolwyr o'r sector amgylcheddol fynegi rhwystredigaeth hefyd ynglŷn â'r diffyg cynnydd tuag at ddatblygu'r trefniadau newydd.

Hyd yn hyn, nid fi yw'r unig un sy'n gweld hyn fel methiant gan Lywodraeth Cymru i sefydlu trefniadau cryf a pharhaol. Nid oes ganddi linell amser glir hyd yn oed ar gyfer sefydlu corff parhaol. Hefyd, nododd rhanddeiliaid fwlch llywodraethu oherwydd natur gul y mesurau cyfredol, gyda'r mesurau presennol yn cael eu disgrifio fel rhai pell o'r hyn sydd ei angen ar Gymru. Unwaith eto, dywedodd RSPB Cymru mai:

'ei brif bryder yw bod y gwaith i ddatblygu mesurau parhaol a statudol wedi arafu a bod risg y bydd y mesurau interim yn eu lle yn hirach na’r ddwy flynedd a ragwelwyd yn wreiddiol gan Lywodraeth Cymru.'

Rydym yn ymwybodol o'r estyniad, ond mae'n debyg fy mod i'n chwilio am sicrwydd yma eich bod chi'n mynd i symud ymlaen gyda rhywbeth llawer cryfach na hyn. Roeddent yn ychwanegu eu bod:

'yn hynod bryderus nad oes amserlen glir yng Nghymru o hyd' ar gyfer deddfwriaeth i sefydlu corff goruchwylio parhaol. Ac er gwaethaf galwadau parhaus gan y pwyllgor ar Lywodraeth Cymru i flaenoriaethu deddfwriaeth i sefydlu corff goruchwylio statudol, ni cheir Bil ym mlwyddyn 2 y rhaglen ddeddfwriaethol. Fel y mae ein pwyllgor yn dweud yn glir,

'Nid yw sicrwydd annelwig y Prif Weinidog fod “y Bil ar ei ffordd” yn gwneud dim i fynd i’r afael â’n pryder ni... fod y corff goruchwylio statudol, a addawyd gan Lywodraeth Cymru yn y Bumed Senedd, flynyddoedd i ffwrdd o hyd.'

Yn syml, nid yw hyn yn ddigon da i gyflawni ein hymrwymiadau amgylcheddol, ac mae'n ein rhoi y tu ôl i bob gwlad arall yn y DU wrth inni fethu gweithredu corff goruchwylio statudol. Aeth 19 mis heibio ers sefydlu asesydd interim, ac nid yw'n ymddangos bod yr amser wedi'i ddefnyddio cystal ag y gallai fod ar ddatblygu fframwaith mwy parhaol. 

Ni wnaf sôn am bob un o wyth argymhelliad y pwyllgor, ond hoffwn dynnu sylw at rai ohonynt a chamau gweithredu yr hoffwn eu gweld. Yn gyntaf, y dylai Llywodraeth Cymru egluro—mae'n debyg fy mod yn gofyn i chi, nawr, Weinidog, i wneud hyn—a yw'n bwriadu ailbenodi'r asesydd interim—. O, wel, rydym wedi gwneud hynny. Os mai dyma'r cynllun, mae angen camau pendant arnom i sicrhau y bydd fframwaith parhaol yn ei le erbyn hynny. A hefyd yn rhinwedd beth, neu yn ôl pa feini prawf y gwnaethoch chi benderfynu ymestyn hyn? Dylai'r asesydd interim weithio tuag at wella ymwybyddiaeth y cyhoedd o'r gwasanaeth; dylai Llywodraeth Cymru gynnal adolygiad brys o'r adnoddau sydd ar gael i'r asesydd, ac wrth wneud hynny, rhaid iddi fodloni ei hun fod digon o adnoddau gan yr asesydd interim, fod ganddynt y pwerau cywir i gyflawni eu swyddogaeth a'u cyfrifoldebau'n effeithiol—