Mae'r gyllideb ddrafft yn cael ei llunio mewn cyfnod sydd gyda'r mwyaf heriol mewn cof diweddar i Lywodraeth Cymru, ac rwy'n croesawu'r ffordd mae Llywodraeth Cymru wedi parhau i ddarparu cymorth drwy gydol yr argyfwng costau byw i'r rhai sydd fwyaf anghenus, er gwaethaf bod yn hualau San Steffan yn rhy aml. I fod yn gyson, rydw i'n mynd i wneud apêl am adsefydlu cyllid cydnerthedd priffyrdd i gynghorau allu cynnal ein rhwydwaith. Ni allwn ni barhau i ariannu llwybrau neu ffyrdd dynodedig newydd pan fydd angen i ni gynnal ein rhwydwaith presennol o ffyrdd, palmentydd a phontydd sy'n dirywio'n gyflym. Maen nhw hefyd yn cael eu defnyddio ar gyfer teithio llesol, ar gyfer cerdded, beicio, bysiau, yn ogystal â cherbydau modur.

Mae'n rhaid i ni fod yn onest am y realiti mae'r Senedd yn ei wynebu, y realiti mae ein hawdurdodau lleol yn ei wynebu, a'r realiti y mae ein trigolion yn ei wynebu. Mae 22 mlynedd o gyni wedi gwanhau gwead y wlad hon, gan wneud Cymru a'r DU yn dlotach, gan effeithio ar wasanaethau cyhoeddus, iechyd, trafnidiaeth, tai, lles, cyllidebau awdurdodau lleol, y celfyddydau a diwylliant. Arweiniwyd pob un fel ŵyn i'r lladdfa, pob un i'w aberthu ar allor cyni. Roedd hyn, dywedwyd wrthym ni gan San Steffan, yn bris gwerth ei dalu er mwyn adfer hygrededd economaidd.  Roedd y Llywodraeth Dorïaidd yn telynegu am sut y byddai eu polisi gwastrodi i sylfeini ein cymdeithas yn llwyddo i ddod â'r ddyled i lawr, heblaw iddo fethu'n drychinebus, hyd yn oed wrth eu mesurau eu hunain. Mae dyled fel canran o gynnyrch mewnwladol crynswth bellach ar ei gyfradd uchaf ers dros 60 mlynedd.

Mae'n amhosib dianc o ganlyniadau'r 12 mlynedd diwethaf: y cwymp gwaethaf mewn safonau byw ers i gofnodion ddechrau; toriadau cyflog real i weithwyr, y GIG ar ymyl y dibyn, a gweithlu sector cyhoeddus digalon; marchnad dai allan o reolaeth yn llwyr; a mwy o fanciau bwyd na changhennau o McDonalds. Mae'n wirioneddol deilwng o gywilydd tragwyddol ac yn cael ei gynnal un yn unig gan dactegau rhannu a rheoli, a gynlluniwyd i roi gweithiwr yn erbyn gweithiwr, diwydiant yn erbyn diwydiant, a pherson yn erbyn person. Ond, yn wyneb hynny, mae'n rhaid i ni weld gobaith o undod cynyddol gweithwyr ac undebau ledled y wlad hon, wedi eu gorfodi i streicio i amddiffyn eu tâl a'u hamodau gwaith.

Fe wnaeth Llywodraeth y DU wastraffu ei blynyddoedd o gyfraddau llog isel yn gyfan gwbl ac yn llwyr. Yn hytrach na thorri, gallent a dylent fod wedi buddsoddi yn y sylfeini hynny—mewn rhwydwaith trafnidiaeth gyhoeddus wedi'i wladoli, mewn tai cymdeithasol newydd, mewn gwasanaethau cyhoeddus sydd wedi'u hariannu'n iawn, ac mewn bargen newydd werdd. Mae'n anllythrennog economaidd i wneud fel arall. Mae sawl math o wariant cyhoeddus yn dychwelyd llawer mwy o werth economaidd yn y pen draw nag y maen nhw'n ei gostio i ddechrau. A siarad yn drosiadol, fe gafodd Llywodraeth y DU gyfle i drwsio'r to tra bod yr haul yn tywynnu. Yn hytrach, yn syml, fe wnaethon nhw rwygo hyd yn oed mwy o deils.

Mae'n rhaid i ni fod yn onest yma yng Nghymru am fethu yn rhy aml â bod wedi gwneud y buddsoddiadau hynny ein hunain. A siarad yn  gymharol, yn y bôn, nid oes gennym ni unrhyw allu sylweddol i fenthyg i fuddsoddi oherwydd cyfyngiadau benthyca a osodwyd yn San Steffan. O wrthod rhoi ceiniog o gyllid HS2 i Gymru a bygwth diystyru Llywodraeth Cymru ar ddeddfwriaeth undebau llafur, yn y Siambr hon cawn brofiad uniongyrchol o'r modd y caiff Cymru fargen wael gan Lywodraeth y DU yr ymddengys nad oes ganddi broblem o gwbl gyda thanseilio'r undeb.

Yn wahanol i Lywodraeth y DU, a wnaeth ddewis i beidio â benthyg i fuddsoddi, gwarafunir y dewis hwnnw i Lywodraeth Cymru hyd yn oed. Y ffaith yw, heb bwerau benthyg darbodus, bydd Cymru'n parhau i lusgo ar ei hôl hi, ac fe fyddwn ni'n parhau i fod yn fethedig yn ein gallu ein hunain i fuddsoddi yn nyfodol ein cenedl. Felly, waeth inni heb â gobeithio am newid Llywodraeth yn San Steffan yn unig; rhaid i ni gofleidio pob cyfle sydd gennym ni yma yng Nghymru i arwain, ond mae angen yr offer arnom ni i allu arwain yn iawn, a dyna pam mae benthyca darbodus mor bwysig.

Yn hynny o beth, rwy'n gobeithio, yn y dyfodol, y gallwn ni ddefnyddio'r broses o osod cyllidebau fel modd o adeiladu ymgyrch drawsbleidiol yn y Senedd ar gyfer pwerau benthyca darbodus Cymreig, ochr yn ochr ag achos wedi'i ddiweddaru gan Lywodraeth Cymru ar gyfer y pwerau hynny. Ac rwyf am i Gymru wneud y mwyaf o'i gallu i saernïo ein dyfodol unigryw ein hunain, dan arweiniad Llywodraeth sydd â'r pŵer ariannol i wneud newid trawsnewidiol sy'n gwella safonau byw i bawb, a gadewch i ni adeiladu Cymru werddach a thecach sy'n addas ar gyfer heriau ein dyfodol. Diolch.