Hoffwn ddiolch hefyd i'r Cadeirydd a staff y pwyllgor a luniodd yr adroddiad hwn a threfnu ymweliadau ledled Cymru, ac i bawb a gyfrannodd. Gall cyfleusterau cymunedol rymuso cymunedau a sicrhau nad oes neb yn cael eu gadael ar ôl. Gallant helpu gyda chynaliadwyedd a llesiant. Dylid gwarchod neuaddau cymunedol, tafarndai, caeau chwarae a mannau eraill ar gyfer pobl a natur, llefydd fel gwarchodfa natur Penrhos ym Môn neu hen gae'r ysgol yn Llanfynydd yn sir y Fflint, sydd newydd fod yn destun trosglwyddo asedau. Mae ynni cymunedol, bwydydd cymunedol a thai cymunedol oll yn fentrau gwych sydd angen anogaeth a buddsoddiad pellach. Un enghraifft wych yw Partneriaeth Ogwen ym Methesda, y gwnaethom ymweld â hi fel pwyllgor, ac mae'n berchen ar swyddfa, siopau, fflatiau, busnesau, llyfrgell gymunedol, cerbydau trydan, cynllun atgyweirio beiciau, rhandiroedd cymunedol a chynllun hydro cymunedol. Mae'r hyn y maent wedi'i gyflawni yno'n anhygoel.

Mae cyfoeth cymunedol yn enfawr ac yn anfesuradwy. Mae Canolfan Biwmares yn ganolfan hamdden a menter drafnidiaeth gymunedol sy'n cael ei rhedeg gan y gymuned, ac maent yn hysbysebu am staff ar hyn o bryd. Maent yn gweithio ar eu cynllun pum mlynedd, gyda bwriad i fod yn ganolfan lesiant erbyn hyn, yn hytrach na chael ei dosbarthu fel neuadd chwaraeon yn unig, sy'n dangos sut mae pethau wedi symud yn eu blaenau. Mae cymunedau gwledig yn aml yn cael eu heffeithio'n fwy am nad oes ganddynt yr un mynediad at wasanaethau cyhoeddus, siopau a chyfleusterau, ond mae pobl yn aml yn adnabod ei gilydd yn well. Rwy'n credu mai dyma oedd grym y gymuned a brynodd Ty'n Llan. I rai pobl, yr unig berson y byddent yn ei weld yn rheolaidd fyddai'r postmon, ac efallai na fydd hynny'n digwydd mwyach os yw cynigion ofnadwy y Post Brenhinol yn llwyddo.

Bydd methiant Llywodraeth y DU i sicrhau arian yn lle cronfeydd strwythurol pwysig yr UE yn effeithio ar lawer o gymunedau a grwpiau trydydd sector. Mae'n helpu i ariannu buddsoddiad mewn neuaddau pentref, arloesedd, cynlluniau ynni cymunedol, amaethyddiaeth gymunedol, trafnidiaeth gymunedol, a gweithredai fel cyllid sbarduno ar gyfer digwyddiadau cymunedol. Roeddwn yn aelod o Gadwyn Clwyd ac roedd yr arian hwnnw'n bwysig iawn. Mae croeso mawr i gyllid rhaglen cyfleusterau cymunedol Llywodraeth Cymru, ac mae'n parhau i wneud gwahaniaeth mawr. Byddai'n wych gweld cronfa yr ardoll agregau ar gyfer Cymru'n cael ei hadfer, yn enwedig gan fod chwareli a oedd ar un adeg wedi'u cadw'n segur yn cael eu defnyddio eto erbyn hyn, ac mae lorïau chwareli'n effeithio ar gymunedau nad ydynt wedi arfer eu gweld. Mae cronfa benthyciadau asedau cymunedol Llywodraeth Cymru sy'n cael ei dosbarthu drwy Gyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru (CGGC) yn bwysig iawn hefyd, a nodwyd pa mor anodd yw cael benthyciadau gan fanciau. Yn fwyaf arbennig, roedd croeso i fenthyciad drwy'r CGGC ond roedd y llog yn eithaf uchel; rwy'n meddwl ei fod yn 6 y cant ar y pryd, ac mae'n debygol o fod yn llawer mwy erbyn hyn. Efallai fod hwn yn faes i Fanc Cambria helpu gydag ef.

Yn sir y Fflint ceir polisi da iawn ar gyfer trosglwyddo asedau cymunedol, a chafwyd sawl llwyddiant, ond nid yw'n gyson ar draws Cymru. Efallai y byddai'n dda pe ceid rhai canllawiau cenedlaethol a rhwydwaith i alluogi grwpiau cymunedol i rannu profiad, fel gwefan neu rywbeth efallai. Argymhellwyd y dylid cael comisiwn a allai ysgogi meddwl arloesol ynghylch perchnogaeth gymunedol, a chofrestru neu fapio asedau cymunedol. Yn aml iawn yn y pwyllgor rydym wedi trafod pwysigrwydd mapio cadastrol, a fyddai'n helpu gydag asedau cymunedol, yn cefnogi tai cymdeithasol, yn creu ardaloedd ar gyfer bywyd gwyllt, a threth gwerth tir hefyd o bosibl, pe bai hynny'n digwydd. Soniwyd am Ystadau Cymru, ond rwy'n meddwl bod angen hyrwyddo hynny'n well, oherwydd nid oeddwn i wedi clywed amdano o'r blaen.

Mae mentrau cymdeithasol cymunedol yn llefydd lle mae cyfoeth yn cael ei rannu yn hytrach na'i storio mewn banciau, a lle dylai hapusrwydd a llesiant fod yn fesur llwyddiant. Ac maent yn fesurau llwyddiant—fe welsom hynny. Ond ni allant gymryd lle gwasanaethau cyhoeddus yn llwyr. Mae cyllid craidd ac arweinyddiaeth yn hanfodol, ac fe welsom hynny. Aethom allan i gymunedau a oedd â rhywun a oedd yn arwain yr holl fentrau gwych hyn. Gallant fod yr un mor fregus â gwasanaethau cyhoeddus eraill, yn enwedig yn yr argyfwng costau byw presennol. Diolch.