Part of the debate – Senedd Cymru am 3:45 pm ar 17 Ionawr 2023.
Diolch yn fawr. Yn gyntaf oll, ar fater gweithwyr asiantaeth, rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod ni'n rhoi hyn mewn cyd-destun. Felly, mae 65 y cant o'r hyn rydyn ni'n ei wario yn y GIG yn cael ei wario'n uniongyrchol ar staffio, ac, o hynny, mae tua 6 y cant yn cael ei wario ar weithwyr asiantaeth. Mae hynny'n ormod, ac mae angen i ni ei ostwng. Ond beth oedd yn glir i mi—. Fe dreuliais i dipyn o amser yn ysbyty Llwynhelyg ar y penwythnos. Nos Wener, roeddwn i yn Llwynhelyg gyda nyrsys, yn edrych ar beth maen nhw'n ei wneud, ac roedd yn ddiddorol iawn, oherwydd roedd 50 y cant o'r nyrsys ar ddyletswydd yno—50 y cant—yn nyrsys asiantaeth. Felly, gallwn ni ddileu hynny, ond byddai'n rhaid i chi gau'r ysbyty; gadewch i ni fod yn hollol glir. Y peth diddorol i mi oedd bod y rhan fwyaf o'r gweithwyr asiantaeth hynny mewn gwirionedd wedi dod o'r tu allan i Gymru. Felly dydyn ni ddim yn sôn yn gyffredinol am bobl sy'n weithwyr y GIG yng Nghymru sy'n mynd i asiantaeth ddrud; roedd y rhain yn bobl a oedd yn dod i mewn. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn bod pobl yn deall nad yw hyn yn rhywbeth sy'n hawdd, achos dydw i ddim yn y busnes o gau ysbytai, ac os byddwn ni'n trio mynd ati yn rhy gyflym ar hyn, dyna fydd y canlyniad. Fedra i ddim gwneud hynny.
Mae hwn yn gyfnod lle mae gennym ni 7 y cant o weithwyr y GIG i ffwrdd yn sâl, felly mae'n rhaid i ni ôl-lenwi hynny. Nid pethau y gallwch chi eu cynllunio ymlaen llaw yw'r rhain. Doedden ni ddim yn gwybod ein bod ni'n mynd i gael ffliw a COVID a phopeth arall. Gallwn ni gynllunio i raddau, ond mewn gwirionedd does dim digon o bobl ar ôl yn y gronfa i lenwi'r swyddi gwag hynny. [Torri ar draws.] Mae gennym ni asiantaeth; yr enw arni yw'r gronfa. Dyna mae'n cael ei alw. Mae angen i chi fynd i ystyried sut mae'r system go iawn yn gweithio. Mae gennym ni gronfeydd. Felly rydyn ni'n defnyddio pobl o gronfeydd, ond does dim digon ohonyn nhw. A pheidiwch â siarad â fi am guddio o'n cyfrifoldebau. Rydyn ni'n gwybod bod gennym ni ddewisiadau, ac rydyn ni wedi gwneud dewisiadau.
Rydw i'n mynd i ofyn i chi ysgrifennu'r ffigurau hyn i lawr, oherwydd mae'n bwysig iawn eich bod chi'n deall pa mor anodd yw hi i gyrraedd y swm o arian y byddech chi eisiau ei roi ar y bwrdd i gael taliad cyfunol. Cofiwch, nid taliad untro yw hwn. Nid arian y gallwch chi ddod o hyd iddo eleni yw hwn—. Ond os ydych chi eisiau cynyddu cyflog gweithwyr y GIG 1 y cant, mae'n rhaid i chi ddod o hyd i £55 miliwn, iawn? Felly yng Nghymru, nifer y bobl sy'n talu'r gyfradd ychwanegol yw 9,000. Mae'n 9,000 o bobl. Os byddech chi'n cynyddu honno 1c, byddech chi'n gwneud £3 miliwn. Dyna faint fyddech chi'n ei gael. Felly, rydych chi filltiroedd i ffwrdd o'r £55 miliwn y byddai ei angen i gael cynnydd o 1 y cant. Felly, rydych chi'n edrych wedyn ar y bobl sy'n ennill rhwng £50,000—[Torri ar draws.] Peidiwch â chwyno; gwrandewch arnaf i. Os ydych chi'n edrych ar y bobl sy'n ennill rhwng £50,000 a £150,000, ac rydych chi'n rhoi eu treth incwm i fyny 1c, byddech yn cael £33 miliwn. Eto, filltiroedd i ffwrdd o'r £55 miliwn am 1 y cant. Felly yr unig le mae'n rhaid i chi fynd i gael unrhyw le yn agos—unrhyw le yn agos—i'r 1 y cant, heb sôn am yr 17 y cant y mae'r RCN yn gofyn amdano, yw'r trethdalwyr cyfradd sylfaenol. Os byddech chi'n ei godi 1c, byddech chi'n cael £237 miliwn, felly byddai hynny'n gynnydd o tua 4.5 y cant. Gofyn i'r aelodau tlotaf yng Nghymru, sydd mewn trafferthion ar hyn o bryd—. Dyna'ch dull chi o weithredu; dyna beth rydych chi eisiau ei wneud. Ac ydyn, rydyn ni yn gwneud rhai penderfyniadau gwleidyddol, oherwydd rydyn ni'n credu bod pobl yn cael trafferthion gyda'r argyfwng costau byw ar hyn o bryd. Felly rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn bod pobl yn deall yn iawn pa mor anodd yw hyn, achos rydyn ni wedi gwneud penderfyniad gwleidyddol, a dydyn ni ddim yn mynd i godi treth incwm i bobl dlotaf Cymru ar hyn o bryd.
Mae'n bwysig iawn hefyd bod pobl yn deall—. Dydw i ddim yn mynd i roi sylwebaeth gyson ar y trafodaethau, ond fe fyddwch chi'n deall bod yr hyn rydyn ni'n ei gael yng Nghymru o ran cynnydd mewn iechyd yn union gymesur â'r hyn sy'n digwydd yn Lloegr. Yr hyn oedd yn ddiddorol iawn, yn 2008, ein bod wedi cyrraedd pwynt lle roedden ni wedi bodloni cyfartaledd yr UE o'r 14—. Felly, fe wnaethon ni gymharu ein hunain â'r 14 rhan gyfoethocaf o'r UE, ac roedden ni wedi bodloni cyfartaledd yr UE. Ond, rhwng 2010 a 2019, ym Mhrydain, gwelsom gynnydd o 15 y cant. Yn yr UE, cododd 21 y cant. Yn yr Almaen, roedd yn 39 y cant. Gwariodd y DU £40 biliwn yn llai ar ofal iechyd na'r cyfartaledd Ewropeaidd. Roedd hynny'n golygu na ddaeth arian atom ni, sy'n golygu nad oedden ni'n gallu cynyddu'r taliadau. A'r ateb yw bod cyni, mewn gwirionedd, yn bolisi bwriadol gan y Llywodraeth Dorïaidd dros 10 mlynedd, a dyna pam mae nyrsys mor rhwystredig. Ac rydyn ni'n deall hynny. Rydyn ni'n deall hynny. Oherwydd nid heddiw ydyw; mae'n groniad o 10 mlynedd o gyni, a'ch cyfrifoldeb chi yw hynny.