5. Dadl ar Adroddiad y Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Seilwaith: 'Dyfodol bysiau a threnau yng Nghymru'

Part of the debate – Senedd Cymru am 3:59 pm ar 18 Ionawr 2023.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Heledd Fychan Heledd Fychan Plaid Cymru 3:59, 18 Ionawr 2023

A gaf i ategu fy niolch innau i'r pwyllgor am yr holl waith ar y mater allweddol bwysig yma? Ac, yn debyg iawn, dwi'n cytuno efo nifer o'r pwyntiau a gododd Alun Davies. Mae hwn yn fater o gyfartaledd, a phwyntiau cyffelyb roeddwn innau eisiau eu codi ar ran trigolion Canol De Cymru. Os ydych chi'n meddwl pa mor—. Dwi'n cynrychioli ardal Caerdydd, lle mae hi'n haws o lawer i chi newid eich arfer, i ddewis peidio â chael car, oherwydd pethau amgen. Rydyn ni'n teithio wedyn tuag at Bontypridd ac yn bellach i'r Cymoedd, fel roedd Vikki Howells yn cyfeirio ato—. Wel, mae hynny i gyd o fewn fy rhanbarth i, ac mae'r cwynion dwi'n eu cael yn ddyddiol gan bobl lle nad oes ganddyn nhw drafnidiaeth amgen, does dim car, felly, pan dydy'r bws neu'r trên ddim yna, maen nhw'n hollol, hollol gaeth i'w tai—. Mae hynny'n golygu colli cyfleoedd o ran gwaith, ond yn bwysig hefyd colli cyfle ar gyfer apwyntiadau meddygol, sydd yn eithriadol o anodd i'w cael dyddiau yma, ond hefyd o ran cael eu plant i'w hysgol ar amser neu gasglu plant sy'n sâl. Mae yna anghyfartaledd mawr yn bodoli ar y funud. Pan ydyn ni'n sôn ynglŷn â newid arferion, mae nifer o'r bobl yn fy rhanbarth i yn defnyddio'r bws neu'r trên oherwydd dyna'r unig beth sydd ar gael iddyn nhw, ond y broblem a'r cwynion rydyn ni'n eu cael rŵan ydy dyw'r trenau yna ddim yn rhedeg. Rydyn ni'n gwybod am yr uwchraddio o ran y metro, sydd i'w groesawu'n fawr, ond y drwg ydy dyw'r bysus yna ddim yn troi i fyny os dydy'r trenau ddim yn rhedeg, ac yn aml mae bysus yn cael eu canslo.

Mi oeddwn i'n eithriadol o falch o weld argymhelliad 8 yn benodol, oherwydd mi ydyn ni'n gwybod bod yna argyfwng o ran recriwtio. Mae'n rhaid i ni gofio wedyn am yr ystadegau, y bobl y tu hwnt i'r ystadegau hynny. A finnau wedi bod yn gynghorydd, mae nifer o bobl ym Mhontypridd dal efo fy rhif ffôn i, a dwi'n cael tecst bob tro dydy un bws am 16:29 yn y prynhawn, sef y bws olaf, sydd yn mynd i fyny'r mynydd ym Mhontypridd, ddim yn rhedeg. Dwi'n cael tecst bron bob dydd dyw'r gwasanaeth hwnnw ddim yn rhedeg, a'r un un gwasanaethau dwi'n clywed amdanyn nhw dro ar ôl tro. Felly, mae hyn yn broblem wedyn i bobl, a dydyn ni ddim yn sôn am bobl jest mewn cefn gwlad. Rydyn ni'n gwybod am y broblem aruthrol yno, ond rydych chi'n gallu byw mewn tref fel Pontypridd, yn gallu gweld y siopau, gweld yr holl bethau sy'n mynd ymlaen, ond methu â'u cyrraedd nhw os nad oes gennych chi gar ac os nad ydych chi'n ddigon abl i allu cerdded. A dwi'n meddwl wedyn, mi ydyn ni'n edrych wedyn o ran cydraddoldeb, oherwydd hyd yn oed os oes gennych chi'r pàs bws yna, hyd yn oed os ydych chi'n gallu ei fforddio, os dydy'r gwasanaeth ddim yna, mae'n ffaith bod pobl yn gaeth yn eu tai.

Un o'r pethau oedd yn fy mhryderu i yn fawr iawn, o siarad gyda phobl ifanc yn fy rhanbarth i, oedd y diffyg hyder sydd ganddyn nhw erbyn hyn o ran mynd ar fws neu drên, oherwydd mae amryw ohonyn nhw heb gael y cyfle i wneud hynny o gwbl oherwydd y pandemig, i allu gwneud yr ambell siwrnai yna heb eu rhieni am y tro cyntaf, ac mae yna nifer o gynlluniau rŵan lle mae gweithwyr ieuenctid yn gorfod mynd â phlant a phobl ifanc am y tro cyntaf ar fws a dangos iddyn nhw sut mae'r system yn gweithio, bron yn dal eu llaw nhw drwy'r broses honno. Felly, un o'r pethau mi oeddwn i'n mynd i holi—. Os ydyn ni'n mynd i newid arferion, yn amlwg, mae dechrau efo pobl ifanc yn mynd i fod yn allweddol bwysig. Felly, o ran y gefnogaeth ymarferol honno, sydd yn gallu bod yn gostus iawn, sut ydyn ni'n mynd i fod yn defnyddio'r cwricwlwm newydd, er enghraifft, er mwyn hyrwyddo mynd ar drafnidiaeth gyhoeddus a normaleiddio hynny, felly? Oherwydd, yn amlwg, mae yna nifer o gamau fan hyn o ran trawsnewid y system i'r dyfodol, ond mae'n allweddol bwysig ein bod ni'n cefnogi pobl drwy'r broses honno hefyd, oherwydd, mewn gwledydd lle mae wedi'i normaleiddio, mae pawb yn gwybod sut mae pethau'n gweithio.

Ond mae yna bethau mwy sylfaenol. Dwi hefyd yn meddwl bod y mater o gost yn un pwysig. Rydyn ni'n clywed mewn pwyllgorau eraill ar y funud am nad yw plant a phobl ifanc yn cyrraedd yr ysgol os nad ydyn nhw o fewn y dalgylch o allu cael tocyn bws am ddim i'r ysgol. Felly, mae cost yn rhwystr, a dwi'n meddwl bod yn rhaid inni edrych ar yr holl ystod yna. Ond fe fyddwn i'n gobeithio y byddai'r Dirprwy Weinidog yn cytuno efo fi na ddylem ni weld sefyllfa lle mae person ifanc yn cael gwrthod mynediad ar fws sydd yn mynd â nhw i'r ysgol oherwydd dyw'r arian ddim ganddyn nhw. Ac mi fyddwn i'n gobeithio ein bod ni'n gallu edrych ar fesurau o ran gwrth-dlodi rŵan a'r argyfwng costau byw i ddelio efo'r argyfwng sydd yna rŵan o ran cost trafnidiaeth, sydd yn atal pobl rhag cyrraedd ysgolion. Os caf i adael i Sioned Williams ddod i mewn.