Part of the debate – Senedd Cymru am 4:19 pm ar 18 Ionawr 2023.
A gaf fi ddiolch i bawb sydd wedi cymryd rhan mewn dadl ysgogol a diddorol iawn? A dweud y gwir, roedd yn un o'r dadleuon gorau imi gael y fraint o gymryd rhan ynddi ers tro. Yn amlwg, mae amser yn golygu na allaf ailadrodd popeth a ddywedodd pawb, byddwch yn falch o glywed, ond byddaf yn canolbwyntio ar ychydig o bwyntiau perthnasol.
Daeth y Gweinidog yn ôl at yr adolygiad ffyrdd ar y diwedd, sef un o'r pethau cyntaf a grybwyllwyd yn y ddadl hon. Yn amlwg, rydym yn gobeithio y bydd arbedion o unrhyw brosiectau nad ydynt yn mynd rhagddynt yn cael eu defnyddio ar gyfer teithio cynaliadwy, ac mae'n rhywbeth y mae'r pwyllgor yn arbennig o awyddus i'w weld, a byddai hynny o bosibl yn helpu i fynd i'r afael â rhai o'r problemau'n ymwneud â chyllid, er na fydd yn ddigon i ateb yr her y mae'r Llywodraeth yn ei hwynebu.
Cafwyd cyfeiriadau at wasanaethau gwledig hefyd: rhaid inni beidio ag anghofio y byddai newid dulliau teithio mewn cymunedau gwledig yn wahanol iawn i newid dulliau teithio mewn cymunedau trefol, ac efallai fod angen adlewyrchu hynny'n well mewn targedau mwy manwl, er enghraifft, mewn perthynas â rhai o'r materion hyn, ond mae hynny'n sicr yn rhywbeth rydym i gyd yn ymwybodol iawn ohono.
Ydy, mae Cymru'n cael ei gwasanaethu'n wael gan ecosystem y rheilffyrdd, ac mae'r Athro Mark Barry wedi gwneud cyfraniadau gwerthfawr iawn i'n gwaith ar annhegwch HS2. Gan droi'n ôl at arian eto, ai swm sy'n cyfateb i £2 filiwn yr wythnos am yr 20 mlynedd nesaf rydym yn ei gyfrannu rwy'n meddwl? Felly, yn amlwg, mae llawer i'w ddweud am hynny.
Hoffwn gywiro un peth am y gost o yrru car: fe wneuthum wirio'r adroddiad tra oeddech chi'n siarad. Rwy'n credu i chi ddweud £250; mae'n agos at 250 y cant o gynnydd. Felly, mae'n gynnydd o 227 y cant erbyn 2050. Heb unrhyw ymyriadau pellach, a buddsoddiad mewn bysiau a choetsys, mae'n gynnydd o 227 y cant erbyn 2050 er mwyn llywio graddfa'r newid sydd ei angen i ddulliau teithio i gefnogi sero net. Ond roedd y dull abwyd a ffon i'w weld yn glir iawn mewn llawer o'r dystiolaeth a gawsom; mae angen ichi gael abwyd, ond mae angen ichi gael ffon hefyd er mwyn gwneud i'r newid hwnnw ddigwydd.
Cafwyd nifer o gyfeiriadau at yr anghyfiawnder cymdeithasol mewn perthynas â mynediad at wasanaethau, sy'n amlwg yn adlewyrchu ystadegau gwahanol ar fynediad at geir a dibyniaeth pobl anabl yn arbennig: mae 25 y cant yn dibynnu ar drafnidiaeth gyhoeddus. 'Mae angen gwneud mwy' oedd un alwad. Wel, rydym i gyd wedi dweud hynny, onid ydym, mewn ffyrdd gwahanol? Mae hyd yn oed y Gweinidog yn cydnabod hynny. Fel Cadeirydd, byddwn yn dweud bod llawer yn digwydd. Mae llawer yn cael ei gynllunio, mae llawer o waith ar y gweill. Rwy'n credu bod y Gweinidog ei hun wedi dweud mai'r her nawr yw ei wneud yn weithredol—mae llawer o hyn yn ymwneud â dechrau cyflawni mewn gwirionedd.
Materion sy'n ymwneud â metro de Cymru; pryd fydd hwnnw'n cael ei gwblhau? Wel, meddyliwch am fetro gogledd Cymru, sydd ar drywydd gwahanol iawn hefyd, byddwn yn dychmygu, ond mae ar y rhestr o bethau i'w gwneud, sy'n mynd yn hwy bob dydd.
Mae tocynnau wedi'u sybsideiddio, wrth gwrs, yn bwysig iawn, ond maent yn ddiwerth os nad oes gwasanaeth bws i'w gael yn y lle cyntaf. Felly, mae'r rheini'n amlwg yn mynd law yn llaw. Mae recriwtio gyrwyr yn rhywbeth y gwnaeth y pwyllgor gyffwrdd ag ef ac mae nifer o'r Aelodau wedi cyffwrdd ag ef hefyd, rwy'n credu. A straeon am fysiau ddim yn dod; cafodd y pwynt ei wneud gan nifer o bobl mewn ffyrdd gwahanol. Mae'n tanseilio hyder pobl wrth ddefnyddio bysiau. Os na allwch chi ddibynnu arno, nid ydych yn mynd i'w ddefnyddio yn y dyfodol. Ac yn benodol, annog myfyrwyr a phobl ifanc i ddefnyddio bysiau; dyna pryd y gallwch sefydlu arfer am oes, ac os ydych yn gweld y bobl hynny'n cael eu gwthio i ffwrdd mewn gwahanol ffyrdd, yna'n amlwg nid yw hynny'n mynd i ddigwydd.
Felly, fe wnaeth y Llywodraeth achub y sector bysiau rhag mynd i'r wal yn ystod COVID, a rhaid inni beidio ag anghofio hynny. Mae yna fethiannau enfawr yn deillio o'r ffaith ei fod yn wasanaeth preifat; mae'r fframwaith cyfreithiol yn gweithio yn erbyn y math o wasanaeth rydym eisiau ei weld. Mae'r rhain—fel y dywedodd y Gweinidog—yn broblemau sylfaenol y mae angen mynd i'r afael â hwy. Ond fel y clywsom, yn y Siambr hon heddiw, mae gennym achos cyffredin dros fynd i'r afael â'r heriau hynny, ac mae'r pwyllgor, wrth gwrs, yn barod i chwarae ein rhan yn y broses honno hefyd, i sicrhau ein bod yn cyrraedd lle rydym am fod gyda gwasanaethau bysiau a threnau yng Nghymru. Diolch.