Wrth ymweld ag ysbytai, ymweld â llinellau piced, a siarad â gweithwyr y GIG, maent yn disgrifio system sydd mewn argyfwng ac sy'n eu hatal rhag gallu gwneud eu gwaith hyd eithaf eu gallu. Gwyddant fod pobl y gallent eu hachub yn marw, ac mae hynny’n cael effaith ar eu hiechyd a’u lles, sy’n golygu bod cadw staff yn dod yn bryder cynyddol. Dyna pam mai ail gam ein cynllun pum pwynt yw canolbwyntio’n benodol ar y gweithlu.

Mae'n rhaid imi sôn am rai o’r pethau a godwyd gan y Prif Weinidog ddoe. Wrth gwrs, mae'r GIG yn gwneud gwaith gwych bob dydd, ond os ydym yn siarad â staff a'u bod yn dweud bod yna argyfwng, rwy'n ddig na chaiff hynny mo'i gydnabod. Ond maent am inni wneud mwy na chydnabod bod yna argyfwng; maent am weld camau'n cael eu cymryd. Dyna ddiben y cynllun pum pwynt hwn. Os cawsom ein cyhuddo o godi bwganod neu geisio creu drama wleidyddol gyda’n galwadau yr wythnos diwethaf i gydnabod yr argyfwng, nid dyna oedd y diben. Y diben oedd cydnabod y gwir y mae pawb yn ei wybod, sef bod ein GIG mewn argyfwng a bod yn rhaid inni weithredu os ydym o ddifrif yn gweld ei werth.

Er bod cyflog yn bwysig mewn perthynas â chadw staff wrth gwrs, nid dyma'r unig elfen y mae angen mynd i'r afael â hi. Mae angen inni recriwtio, cadw, ailgynllunio ac ailhyfforddi’r gweithlu iechyd a gofal. O roi'r pedwar cam ar waith, gellir sefydlu gweithlu iechyd a gofal gwydn. Mae arnom angen cynllun wedi’i gostio ar gyfer y gweithlu sy’n nodi ystod o atebion tymor byr, tymor canolig a hirdymor i dyfu, hyfforddi a chadw’r gweithlu, wedi’i gynnal gan y cyllid angenrheidiol ac yn seiliedig ar y data diweddaraf ar swyddi gwag a’r galw a ragwelir gan gleifion. Fis Tachwedd diwethaf, daeth 36 o sefydliadau o bob rhan o iechyd a gofal cymdeithasol ynghyd, gan gynnwys colegau brenhinol, elusennau, grwpiau cleifion a chyrff proffesiynol, i lofnodi llythyr ar y cyd at y Prif Weinidog, yn galw ar Lywodraeth Cymru i gyhoeddi’r cynllun gweithredu cenedlaethol hirddisgwyliedig ar gyfer y gweithlu iechyd a gofal.

Ni ellir diystyru effaith prinder yn y gweithlu ar ofal cleifion, wrth i amseroedd aros gyrraedd y lefelau uchaf erioed yng Nghymru. Mae rhestrau canser ac amseroedd perfformiad ambiwlansys ar y lefelau gwaethaf erioed ar hyn o bryd, ac aeth cyfanswm y niferoedd ar y rhestrau aros dros 750,000 am y tro cyntaf ym mis Hydref 2022. Er hynny, heb fawr ddim data cyfredol dibynadwy ar y gweithlu, dim cynllun gweithredu cenedlaethol ar gyfer recriwtio a chadw, dim dull cyson o gasglu data cywir ar swyddi gwag wedi'i gasglu ar draws byrddau ac ymddiriedolaethau iechyd, a dim tryloywder ynghylch prinder staff a bylchau mewn rotâu, dim dull o gymharu’r gwersi a ddysgwyd ar recriwtio a chadw staff, a dim ffordd o wybod pryd y cawn atebion gan Lywodraeth Cymru o’r diwedd, ni wyddom pa mor ddifrifol yw argyfwng y gweithlu. Ond mae’r ymatebion a gawsom gan nifer o sefydliadau gofal iechyd yn nodi bod yna argyfwng staffio amlwg, ac mae arnom angen strategaeth glir ar gyfer cyflawni gyda thargedau ac wedi'i chostio'n llawn i allu llunio cynllun newydd ar gyfer y gweithlu.

Dywedodd Coleg Brenhinol y Bydwragedd mai dim ond os oes digon o fydwragedd yn gweithio yn y GIG ym mhob rhan o Gymru y gallem ysgogi gwelliant mewn gofal mamolaeth. Mae Coleg Brenhinol y Llawfeddygon a Choleg Brenhinol y Meddygon wedi galw am bwyslais o’r newydd ar y gweithlu. Mae Cymdeithas Feddygol Prydain a Choleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol yn galw am gyflwyno cymelliadau i feddygon a meddygon teulu presennol aros yn y gwasanaeth iechyd. Mae Coleg Brenhinol y Seiciatryddion a'r Coleg Nyrsio Brenhinol yn galw am strategaeth cadw staff. Mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru ddiwygio’r broses o gasglu data’n ganolog er mwyn gallu nodi anghenion staffio yn gynt. Yn ogystal ag ehangu a sefydlu llwybrau gwell tuag at ddatblygiad proffesiynol parhaus, bydd hyn yn sicrhau bod gweithwyr iechyd yn gallu gweithio ar frig eu cymhwysedd gan aros yn y GIG.

Rydym hefyd yn nodi bod Llywodraeth Cymru wedi gwario £260 miliwn ar staff asiantaeth yn y flwyddyn ddiwethaf, ac mae hyn yn ddraen ar gynaliadwyedd ein GIG. Dywedwyd wrthyf mewn ysbyty lleol yr ymwelais ag ef yn fy rhanbarth fod staff yn cael eu rhwystro rhag penodi i’r adran honno, ac yn lle hynny, eu bod yn galw staff asiantaeth i mewn yn rheolaidd. A byddai rhai o'r staff asiantaeth hynny'n fodlon gweithio dan gontract. Ond dyna a ddywedwyd wrthyf, ac roeddent yn ddig am eu bod yn ystyried hynny'n wastraff arian—y ffaith bod ganddynt staff asiantaeth yn fodlon gweithio dan contract, ond eu bod yn cael eu hatal rhag gwneud hynny. Mae’n rhaid edrych ar hyn, gan fod yr orddibyniaeth ar staff asiantaeth yn symptom o gamreolaeth Llywodraeth Cymru o’r GIG yng Nghymru. Byddwn bob amser angen ffyrdd o ddod â staff i mewn ar gyfer shifftiau ychwanegol, ond mae'n rhaid cael gwared ar elw o waith asiantaeth, ac ni allwn wynebu sefyllfa lle nad ydym yn gweld pobl yn cael eu penodi i'r swyddi pan fo prinder, a dibyniaeth wedyn ar staff asiantaeth yn unig. Mae angen inni weld camau gweithredu. Dyma gynllun. Rwy'n annog Llywodraeth Cymru i'w gefnogi, cydnabod bod yna argyfwng, ac yna, gallwn ddod o hyd i atebion i achub ein GIG.