9. Datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol: Y Cynllun Gwella Gwasanaethau Canser

Part of the debate – Senedd Cymru am 6:17 pm ar 31 Ionawr 2023.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Rhun ap Iorwerth Rhun ap Iorwerth Plaid Cymru 6:17, 31 Ionawr 2023

Am wn i, y peth cyntaf i'w ddweud ydy fy mod i'n falch bod gennym ni gynllun canser erbyn hyn, a dwi'n edrych ymlaen, gobeithio, i'w weld o'n gwneud gwahaniaeth. Dŷn ni'n gwybod bod ein cyfraddau goroesi ni ddim yn ddigon da. Dŷn ni'n gwybod bod yna bobl—rôn i'n siarad efo un ffeindiodd allan yn rhy hwyr dros y penwythnos yma fod canser arno fo—mae gormod o bobl yn methu â chael y driniaeth y gallen nhw fod wedi ei chael. Mae gormod o staff sydd eisiau gwneud mwy wedi methu gwneud mwy, ac mae hynny'n torri eu calonnau nhw.

Mae gennym ni gynllun, rŵan, ac edrych ymlaen sydd yn bwysig. Ond mae hi'n bwysig iawn cofio am yr oedi sydd wedi bod cyn i ni gyrraedd at y pwynt yma heddiw. Dau gynllun canser diwethaf—2012 i 2016, wedyn 2016 i 2020—a dŷn ni bron i dair blynedd yn ddiweddarach yn cael y cynllun yma. Dydy o ddim yn ddigon da. A chyn i'r Gweinidog ddweud, 'Wel, COVID oedd y broblem fawr o 2020 ymlaen', mi ddylai fod y cynllun 2020 ymlaen yn barod cyn i COVID daro. Beth gawsom ni, wrth gwrs, oedd y datganiad ansawdd, ond mi oedd hi'n berffaith amlwg nad oedd hynny'n cael ei ystyried i fod yn ddigon da gan bob corff a oedd yn ymwneud â'r frwydr yn erbyn canser yng Nghymru. Ydy, mae wedi cymryd tair blynedd i gyrraedd y pwynt yma. 

Mae nifer o'r cwestiynau sydd gen i rŵan yn adlewyrchu'r rhai sy'n cael eu codi gan gyrff sydd wedi bod yn rhan o lunio hwn, ond sydd dal yn gweld ambell i gap yn y wybodaeth allweddol—Tenovus, er enghraifft, yn gofyn am ragor o wybodaeth o gwmpas monitro perfformiad ac atebolrwydd. Sut ydyn ni'n mynd i fod yn gallu adnabod a ydyn ni ar y trywydd iawn? Ydy'r cynllun yma'n gwneud yr hyn y mae o i fod i'w wneud? Tybed all y Gweinidog ddweud mwy wrthon ni am hynny?

Y gweithlu wedyn—mae natur y cwestiynau wedi newid rywfaint yn ystod y dydd, oherwydd ein bod ni, yn y llai na dwy awr diwethaf, wedi cael y cynllun gweithlu addawyd i ni erbyn diwedd mis Ionawr. Ryw bump awr a 40 munud o fis Ionawr sydd ar ôl. Nid fel hyn mae gweithredu, mae gennyf i ofyn. Mi ddylem ni fod mewn sefyllfa lle gallem ni fod â datganiad i’r Senedd ar y cynllun gweithlu. Mi ddefnyddiaf i’r cyfle i ofyn cwestiynau am y gweithlu oherwydd bod y datganiad wedi cael ei roi i ni, ond dydw i, a dwi’n siŵr y rhai sy’n ymwneud â’r frwydr yn erbyn canser, ddim yn hapus mai yn y ffordd yma mae pethau wedi cael eu gwneud.

Dwi wedi cael cyfle sydyn i fwrw golwg dros y cynllun gweithlu newydd. Roeddwn i’n bryderus y bore yma—roedd y BBC yn adrodd ar sylwadau gan y Gweinidog yng nghyd-destun y ffaith bod y gweithlu canser yn flinedig, bod yna ormod o swyddi gwag, a’r hyn a ddywedodd y BBC oedd bod y Gweinidog yn dweud bod gan y byrddau iechyd yr arian a’i bod hi i fyny iddyn nhw i flaenoriaethu. Nid dyna sy’n cynrychioli cynllun gweithlu, mae gennyf i ofyn. Ond, rŵan, mae gennym ni gynllun gweithlu, ac mae o’n dweud bod ymateb i’r heriau cynllun canser sy’n cael ei gyhoeddi heddiw yma yn un o’r blaenoriaethau ar gyfer y cynllun gweithlu newydd hwnnw, ond dwi’n methu gweld beth ydy’r cynllun ar gyfer y cynllun, ar gyfer cryfhau’r gweithlu canser. Mae yna sôn am amserlenni ar gyfer gwahanol elfennau o gryfhau’r gweithlu; dwi’n methu gweld cyfeiriad at y gweithlu canser yn benodol yn yr amserlen honno. O bosibl, gall y Gweinidog egluro rhagor wrthym ni am sut yn union mae’r cynllun sy’n cael ei gyhoeddi heddiw yma'n mynd i fod yn helpu i weithredu’r cynllun canser. Oherwydd, heb y gweithlu, does gennym ni ddim modd i wella’r cyfraddau goroesi, a does gennym ni ddim modd i dynnu pwysau oddi ar y gweithlu sydd gennym ni. Felly, mi edrychaf i ymlaen at ymateb ar hynny.

Ac mi ofynnaf i, os caf i, un cwestiwn ynglŷn â rhan fawr o’n tirlun canser ni, sef, Felindre. Dwi wedi bod yn ymwybodol dros yr wythnosau diwethaf fod mwy o bobl eto, fel dwi wedi gwneud yn y gorffennol, wedi awgrymu’n gryf mai cydleoli’r gwasanaethau canser efo gwasanaethau brys eraill sydd yn gwneud synnwyr, yn hytrach na'u datblygu nhw fel canolfannau canser ar eu pennau nhw eu hunain. Ydy’r Gweinidog iechyd wedi cael cyfle i ystyried y sylwadau diweddaraf gan bobl sydd yn flaenllaw iawn ym maes canser sydd yn dal i awgrymu bod y penderfyniad anghywir yn cael ei wneud? Rydyn ni eisiau’r gwasanaethau canser gorau posibl, ond dydyn ni ddim eisiau gweld penderfyniadau'n cael eu gwneud y byddwn ni’n eu difaru mewn blynyddoedd i ddod.