Part of the debate – Senedd Cymru am 5:15 pm ar 7 Chwefror 2023.
Wrth gwrs, mae ein cyllideb gyfalaf yn gostwng 8 y cant mewn termau real yn y flwyddyn ariannol nesaf, felly mae clywed am syniadau ychwanegol o'r meinciau Ceidwadol ynglŷn â sut y gallem fod yn gwario cyfalaf yn anodd ei lyncu pan nad oedd yr un geiniog ychwanegol o gyfalaf yn dod yn natganiad yr hydref. Wrth gwrs, mae gan y Canghellor gyfle i unioni hynny yn natganiad y gwanwyn, ac edrychwn ymlaen at barhau i bwyso ar y Canghellor am arian ychwanegol yn hynny o beth.
Gan feddwl, yn awr, am yr ymarfer ail-flaenoriaethu, i'n helpu i ddiogelu ein gwasanaethau cyhoeddus rheng flaen a chefnogi pobl trwy'r argyfwng costau byw, gwnaethom ymgymryd â'r ymarfer ail-flaenoriaethu hwnnw i ryddhau £87.4 miliwn o fewn y cyllidebau presennol hynny, yr wyf wedi cyfeirio atynt fel rhai y cytunwyd arnynt fel rhan o'n hadolygiad gwariant. Fe wnes i roi rhywfaint o amddiffyniad i rai meysydd, felly cafodd gwasanaethau iechyd rheng flaen, llywodraeth leol drwy'r grant cynnal refeniw, a rhan o'r gyllideb addysg eu hesgusodi o'r ymarfer hwnnw i geisio ail-flaenoriaethu ar draws y Llywodraeth, ond, wyddoch chi, mae'n rhaid i mi ddweud ei fod yn ymarfer mor anodd. Gofynnwyd i ni pam na allem ail-flaenoriaethu mwy o swm, ond mewn gwirionedd ar ôl i ni ddatrys hynny gwnaethon ni yn wir fynd i faes trafod torri rhai o'r rhaglenni sy'n helpu'r bobl fwyaf agored i niwed, ac rydych chi yn y pen draw yn mynd yn llwyr yn erbyn y math o agenda ataliol yr ydym ni i gyd am ei groesawu drwy dorri rhai o'r cynigion hynny.
Wrth benderfynu pa feysydd i'w hail-flaenoriaethu, roedd Gweinidogion ar draws y Llywodraeth yn chwilio am feysydd a oedd efallai'n cael eu harwain gan y galw, lle y gallen nhw, gyda risg, roi swm bach yn y cyllidebau hynny i ryddhau rhywfaint o gyllid. Roedd opsiynau eraill yn cynnwys edrych a fyddai modd terfynu neu ailddatblygu contractau neu eu lleihau o ran cwmpas. Er enghraifft, gwnes i hynny yn fy mhrif grŵp gwariant fy hun drwy ailgyhoeddi ein contract e-gaffael, a hefyd gwnaed rhywfaint o waith yn y maes hwnnw mewn cysylltiad ag apwyntiadau cyhoeddus.
Rwy'n gwybod bod Gweinidogion portffolio wedi cael rhywfaint o waith craffu da a thrylwyr iawn yn eu pwyllgorau eu hunain ar y dewisiadau a wnaethant, ond fe wnaf roi ychydig o enghreifftiau yn unig i'w rhoi ar y cofnod. Felly, yn y prif grŵp gwariant materion gwledig, roedd ail-flaenoriaethu'r gyllideb wedi'i gyfyngu i gyllid fferm y tu allan i'r cynllun talu sylfaenol. Felly, rhoddodd y Gweinidog amddiffyniad i'r cynllun taliad sylfaenol, a gwelsom bryd hynny, wrth gwrs, er hynny, ostyngiad i'r llinell gyllideb economaidd a chynaliadwyedd wledig. Er hynny, cafodd y prif grŵp gwariant hwn gynnydd o £63 miliwn drwy'r setliad aml-flwyddyn y llynedd. Mae hynny bellach wedi'i leihau ychydig o dan £9 miliwn i £54 miliwn, ac rwy'n gwybod bod y Gweinidog yn gweithio drwy'r dewisiadau anodd nawr y mae hynny'n ei achosi iddi o ran rhai o'r gweithgareddau ffermio a rheoli tir. Dyna un enghraifft yn unig o'r dewisiadau anodd rydyn ni'n sôn amdanyn nhw.
Ym maes iechyd, roedd nifer o feysydd lle cafodd cyllid aildrefnu i sicrhau y gallai adnoddau ganolbwyntio ar ein gwasanaethau rheng flaen cyn belled ag y bo modd. Mae'r rheiny, er enghraifft, yn cynnwys newidiadau i'r cynlluniau ar gyfer sefydlu gweithredwr GIG, felly bydd gostyngiad nawr o ran cwmpas a chapasiti dros y tymor byr, er mwyn aildrefnu rhywfaint o'r cyllid ar gyfer y gwasanaethau rheng flaen.
Mewn meysydd eraill, rydyn ni wedi gorfod adolygu'r amserlen gyflawni, oherwydd pwysau chwyddiant, ond nid graddfa'r uchelgais, ac er enghraifft byddai hynny tra bod cynnydd rhagorol wedi'i wneud o ran cynnal y rhaglen cymunedau cynaliadwy ar gyfer dysgu, ein rhaglen i wella a datblygu ysgolion a cholegau yng Nghymru, mae'r deunyddiau adeiladu a llafur sydd ar gael wedi gweld costau'n codi tua 15 y cant, felly mae'n anochel y byddwn yn darparu llai gyda'r rhaglen honno er y bydd y swm yr ydym yn bwriadu ei wario yr un fath.
Ac, wrth gwrs, byddwch wedi clywed fy nghyd-Weinidog, y Gweinidog Newid Hinsawdd, yn sôn am yr ymrwymiad mewn perthynas â 20,000 o gartrefi cymdeithasol. Bydd hynny nawr yn cynnwys elfen o gartrefi y tu hwnt i adeiladau newydd sy'n cydymffurfio â gofynion ansawdd datblygu, ond mae'n amlwg, o ystyried yr heriau lluosog yn y sector a'r cynnydd mewn costau yn y gadwyn gyflenwi, a'r cyfraddau chwyddiant sy'n ein hwynebu, y gwelwn yn awr o bosibl, o reidrwydd, mwy o gartrefi yn cael eu dwyn i'r sector cymdeithasol drwy lwybrau nad ydynt yn adeiladau newydd. Ond rwy'n credu bod hynny'n rhoi cyfle da i ni gymryd camau pellach o ran tai gwag.
Yn ogystal ag ail-flaenoriaethu, byddai cael mwy o hyblygrwydd wrth gwrs yn ein cynorthwyo ni. Mae nifer o bobl wedi sôn am y taliad cymorth tanwydd. Wel, roedd hwnnw'n rhywbeth yr oedden ni'n gallu ei wneud oherwydd ein bod yn cario arian drosodd a oedd wedi cyrraedd yn hwyr iawn yn y flwyddyn ariannol yn 2021-22. Roedden ni'n gallu cario hwnnw drosodd y tu allan i gronfa wrth gefn Cymru. Roedd hwnnw'n benderfyniad pragmataidd ar ran Llywodraeth y DU, ond pe bai'r math yna o gario drosodd o gyllid canlyniadol hwyr iawn yn gallu dod yn rhan o'n ffordd arferol o weithio, byddai hynny'n ein helpu ni i wneud llawer iawn.
Does gen i ddim llawer o amser ar ôl, ond rwyf eisiau dweud ychydig eiriau ar dreth, er fy mod yn gwybod y bydd gennym lawer mwy o gyfle i siarad am hyn mewn llawer mwy o fanylder pnawn yfory. Ond mae yna argymhelliad gan y Pwyllgor Cyllid ein bod yn siarad yn fwy am y gwaith rydyn ni wedi bod yn ei wneud i ddeall y defnydd posib o wahanol bwerau codi trethi. Wrth gwrs, gwnaethom gyhoeddi ein canllaw cyflym ar dreth incwm ochr yn ochr â'r gyllideb ddrafft, ac mae hynny'n ystyried effeithiau ymddygiadol newidiadau i'r dreth. Mae'n defnyddio amcangyfrifon Cyllid a Thollau Ei Fawrhydi ar gyfer rhai elfennau, ond mae hefyd yn cynnwys rhai amcangyfrifon ychwanegol ar gyfer effaith mudo posibl ar gyfraddau treth incwm amrywiol o fewn y DU. Roedd y rheiny'n seiliedig ar astudiaeth academaidd o'r Swistir, oherwydd dyma'r procsi mwyaf priodol ar gyfer y sefyllfa yng Nghymru, er nad yw'n berffaith, ond rydym yn cynnwys hwnnw yn ein canllaw cyflym i ddeall beth fyddai'r effaith pe byddem yn codi'r cyfraddau uwch ac ychwanegol hynny o gyfraddau treth incwm yng Nghymru. Rydyn ni'n gwybod bod y newidiadau diweddar i gyfraddau treth incwm a throthwy yn Yr Alban yn rhoi'r enghraifft gyntaf honno i ni nawr o bolisïau amrywio trethi incwm o fewn y DU, ac wrth i'r manylion perthnasol ddod ar gael nawr o ran effeithiau hynny, gobeithio y bydd hynny'n rhoi rhywfaint o wybodaeth bellach i ni helpu i lywio ein polisi yn y maes hwn yn y dyfodol.
Ac yna, ar y cyfraddau a'r bandiau, byddai datganoli pwerau i amrywio trothwyon treth incwm yn arf polisi ychwanegol, ond rwy'n credu y byddai'n anodd iawn gwneud hynny heb ddatganoli yn llawn yr holl dreth incwm ar incwm nad yw'n gynilion, incwm nad yw'n ddifidend, a byddai hynny'n gam y byddai cyfrifoldebau trethi datganoledig Llywodraeth Cymru yn ei gymryd, ond byddai'n arwain at newid mawr iawn, iawn a llawer mwy o amlygiad i'r risg o dwf cymharol yn sail i dreth yng Nghymru a gweddill y DU. Felly, rwy'n credu bod hyn yn rhywbeth y byddwn ni'n ei drafod mewn llawer mwy o fanylder yfory, ond eto, pryd bynnag yr ydym yn sôn am ddatganoli pwerau treth ymhellach, mae'n rhaid i ni wneud hynny yng nghyd-destun cydbwyso'r risg a'r budd, ond edrychaf ymlaen at ddadl yfory ar hynny.
Yn olaf, diolch i bawb am eu cyfraniadau y prynhawn yma. Rwy'n gwybod y bydd fy nghyd-Aelodau i gyd yn ymateb i adroddiadau'r pwyllgorau hynny, ond hefyd yn rhoi rhywfaint o feddwl a myfyrdod i'r pwyntiau pwysig a godwyd y prynhawn yma.