Diolch yn fawr iawn i chi am eich adroddiad diddorol ar bwnc pwysig iawn. Yn rhy aml yn y gorffennol, rwy'n credu mai prif bwrpas y system ysgolion oedd sicrhau bod y nifer mwyaf o bobl yn cael pum gradd A i C, gan gynnwys Saesneg a Mathemateg. Rwy'n credu ei fod yn cael ei alw yn sgôr wedi'i chapio yn y jargon. Ond nid yw hyn yn ystyried cymhlethdod a her bywydau disgyblion a'u gallu i ddysgu. Mae llawer ohonoch eisoes wedi sôn am rai o'r rhain ac rydych wedi eu cynnwys yn eich adroddiad. Yn benodol, rwy'n credu ei bod yn bwysig meddwl am ddylanwad rhieni a theuluoedd sydd ag anghenion cymhleth a lluosog.

Heddiw, cefais y fraint o gyfarfod â dyn ifanc sydd bellach ym mlwyddyn 13, ond a ddechreuodd ei yrfa ysgol yn 6 oed fel ceisiwr lloches a oedd yn byw gydag anhwylder diffyg canolbwyntio a gorfywiogrwydd ac nad oedd yn gallu siarad gair o Saesneg. Pe na bai wedi cael cefnogaeth dda iawn drwy ei fywyd ysgol, rwy'n siŵr y gallai fod wedi camymddwyn a chael ei wahardd. Yn ogystal, roedd ei fam yn athrawes, felly gallai roi cymorth iddo allu dilyn y cwricwlwm yn yr ysgol gynradd y câi hi'n anodd ei ddeall a'i amsugno. Dychmygwch pe na bai rhiant y plentyn hwnnw wedi bod yn athrawes, dychmygwch a phe na bai'n deall sut i gefnogi dysgu pobl ifanc—gallwch weld sut y gallai'r unigolyn hwnnw fod wedi syrthio ar ei hôl hi gyda'u dysgu. 

Mae tystiolaeth Cymdeithas Genedlaethol Awtistiaeth Cymru yn rhestru naw rheswm, rwy'n credu, pam y byddai pobl ifanc awtistig yn cael trafferth gyda'u dysgu. Ond byddwn yn awgrymu bod hynny'n rhywbeth y gallai pob plentyn gael trafferth gydag ef, nid o reidrwydd i'r un graddau â phobl awtistig. Os nad yw pobl yn myfyrio ar effaith eu hymddygiad ar eraill, gall arwain at ganlyniadau ofnadwy. Cafodd fy wyres fy hun ei chadw ar ôl ysgol am y tro cyntaf ddoe, oherwydd ei bod hi a phump o blant eraill chwech oed wedi bod yn angharedig. Roedd un ohonynt wedi ysgrifennu nodyn angharedig i blentyn arall yn y dosbarth, a diolch byth fod yr ysgol gynradd wedi sylwi ar hynny, ac rwy'n gobeithio y bydd hynny'n eu dysgu i ystyried canlyniadau gweithredoedd angharedig. 

Rwy'n credu y gellir creu amgylcheddau meithringar yn llawer haws mewn ysgolion cynradd, oherwydd mae pawb yn adnabod pawb arall, ac mae ganddynt yr un athro dosbarth, a fydd yn amlwg yn dod i adnabod y 30 o blant yn eu gofal yn dda yn ogystal â'u holl anghenion. Mae'n her lawer mwy mewn ysgolion uwchradd, sy'n llefydd mwy o faint, mwy swnllyd, mwy heriol, ac mae'n llai tebygol y bydd y bobl rydych yn eistedd wrth eu hymyl yn byw yn yr un gymuned yn union. Mae problemau iechyd meddwl, yn enwedig yn ystod y glasoed, pan fo pobl ifanc yn wynebu heriau mor enfawr—. Rydym i gyd yn gwneud camgymeriadau. Os nad ydym yn gwneud camgymeriadau pan fyddwn yn ein harddegau, nid ydym yn dysgu sut i lywio ein ffordd yn y byd.

Yr hyn yr hoffwn ei weld o'r ddadl hon yw bod gennym ddulliau sy'n ystyriol o drawma i'n holl ddisgyblion. Mae gennym y cwricwlwm newydd gwych, gyda'i bwyslais ar lesiant, ac rwyf eisiau gweld hwnnw'n cael ei ddefnyddio gan arweinwyr ysgol i ailedrych ar eu cyfrifoldebau i ddatblygu cyfranwyr mentrus a chreadigol, unigolion iach, hyderus, dysgwyr uchelgeisiol, galluog a dinasyddion moesegol, gwybodus, oherwydd ni allwn gael ysgolion sy'n gwahardd pobl oherwydd nad oes ganddynt amynedd i ymdrin â'u problemau. Mae hynny'n dal i fodoli yng Nghymru, nid ym mhob ysgol, ond mae angen sicrhau bod gan bob ysgol gyfrifoldeb tuag at y disgyblion sy'n dod i'w hysgol, yn enwedig plant 11 oed, a sicrhau eu bod yn aros gyda hwy tan eu bod yn 16 oed, a bod y cwricwlwm yn eu cynnwys, yn hytrach na bod rhaid gorfodi plentyn i ddilyn cwricwlwm penodol. Dyna sut y gallwn sicrhau bod gan bob plentyn hawl i addysg. Mae'n ymddangos i mi fod hynny'n bwysig iawn, yn ogystal â'r holl faterion eraill yn ymwneud â chludiant i'r ysgol sydd hefyd yn bwysig iawn. Ond roeddwn eisiau cofnodi'r pwynt hwnnw. Hoffwn herio'r Gweinidog drwy ofyn a oes disgwyl i arweinwyr ysgolion beidio byth â gwahardd disgyblion yn barhaol oni bai bod amgylchiadau arbennig iawn, y byddai'n rhaid penderfynu arnynt mewn mannau eraill, ar wahân i gan y pennaeth.