Part of 2. Cwestiynau i’r Gweinidog Materion Gwledig a Gogledd Cymru, a’r Trefnydd – Senedd Cymru am 2:29 pm ar 15 Chwefror 2023.
Diolch, Lywydd. Bob blwyddyn ers pum mlynedd, mae dros 10,000 o wartheg wedi cael eu difa, a dros 50,000 wedi marw oherwydd TB Gwartheg yng Nghymru, ac mae hyn yn cynnwys gwartheg cyflo a laddwyd oherwydd prawf TB positif. Fe wnaeth ffermwr sôn wrthyf am yr adeg y gwyliodd eu buwch a oedd bron â dod â llo yn cael ei lladd ar y fferm gan ddefnyddio dryll 12 bôr i saethu rhwng llygaid yr anifail truan. Ar ôl marw, cafodd y fuwch gyflo sbasmau afreolus, gan beri i giât drom gael ei dinistrio, tra oedd y llo'n gwingo tu mewn i groth ei fam farw wrth iddo fygu i farwolaeth. Mae'n rhywbeth tebyg i wylio rhywun wedi'i wenwyno'n marw, meddent. Roedd yn erchyll i'w weld, ac roedd clirio'r holl waed a'r giât racs wedyn yr un mor boenus. Dyna sut y disgrifiwyd y peth gan y ffermwr—dim tosturi tuag at y fuwch, y llo, a dim at y ffermwr yn sicr. 'Gwell fy mod i'n cael mwy o ofid na fy muwch', ychwanegodd, 'rwy'n gallu cerdded oddi yno, yn wahanol iddi hi; dyna'r peth lleiaf y gallaf ei wneud.' Mae'r baich meddyliol trwm hwn yn cael ei roi ar ein ffermwyr, yn enwedig pan fo'n digwydd fwy nag unwaith. Dywedodd y ffermwr wrthyf sut y cafodd tair buwch gyflo eu saethu, un ar ôl y llall. 'Fe fu bron â fy lladd; ni wnaf byth anghofio beth a welais'—dyna sut y gwnaethant ei ddisgrifio. Mae trosglwyddiad TB yn y groth yn brin, felly pam y caniateir i'r digwyddiadau trawmatig hyn ddigwydd? A wnaiff Llywodraeth Cymru ddangos tosturi a newid ei pholisi i ganiatáu i wartheg cyflo sydd wedi cael prawf TB positif ynysu a geni lloi iach cyn cael eu lladd mewn modd trugarog?