Rydych chi'n gwybod pa mor bwysig rwy'n credu yw llywodraeth leol, ac rydych chi wedi fy nghlywed yn siarad sawl gwaith dros 12 mlynedd bellach am bwysigrwydd llywodraeth leol, pwysigrwydd cefnogi llywodraeth leol. Dydw i ddim yn mynd i ddweud dim byd gwahanol i hynny heddiw.

Rwy'n croesawu bwriad y Gweinidog i osod cyllid refeniw craidd llywodraeth leol ar gyfer 2023-24 ar £5.5 biliwn. Mae hyn yn golygu, ar ôl addasu ar gyfer trosglwyddiadau, bydd cyllid craidd cyffredinol ar gyfer llywodraeth leol yn 2023-24 yn cynyddu 7.9 y cant ar sail gyfatebol o'i gymharu â'r flwyddyn bresennol. Ni fydd yr un awdurdod yn derbyn llai na chynnydd o 6.5 y cant. Mae'r cyllid refeniw craidd lefel Cymru dangosol ar gyfer 2024-25 hefyd wedi cynyddu, gan fod cyllid ychwanegol ar gyfer y grant cymorth refeniw yn 2023-24 bellach yn cael ei roi yn y waelodlin.

Roedd hwn wrth gwrs yn setliad ardderchog pan glywsom amdano, pan gafodd ei gynnig am y tro cyntaf, ond rydym wedi cael chwyddiant, gan gynnwys costau ynni uwch, sy'n gallu bod yn ddrud i ysgolion, er enghraifft. Mae'r costau cyflog uwch, gan gynnwys athrawon, oni bai bod cefnogaeth ychwanegol gan y Llywodraeth, yn achosi pwysau cyllidebol ar awdurdodau lleol. O ganlyniad i benderfyniadau gwario a wnaed mewn cysylltiad ag addysg yn Lloegr, derbyniodd Cymru gyllid canlyniadol o £117 miliwn y flwyddyn yn natganiad yr hydref. Mae hyn yn cael ei ddarparu'n llawn i lywodraeth leol. Rwy'n croesawu'n fawr y penderfyniad hwnnw i ddarparu'r holl gyllid sydd ar gael ymlaen llaw.

Bydd yn rhaid i'r awdurdodau wneud rhagdybiaethau doeth fel rhan o'u gwaith cynllunio cyllideb ar hyn, yn ogystal ag i staff eraill, ond diolch i'r drefn bod ganddyn nhw, mewn llawer o achosion, gronfeydd wrth gefn eithaf sylweddol, os daw pethau'n ddrytach nag yr oedden nhw'n ei ddisgwyl. Mae trafodaethau'n parhau gyda'r undebau athrawon ynglŷn â chytundeb ar drafodaethau cyflog blwyddyn academaidd 2022-23. Mae hyn yn golygu, yn ddibynnol ar y cytundeb terfynol, y gallai rhai awdurdodau lleol wynebu diffyg yn yr arian sydd ei angen ar gyfer addysg. Mae'n dda bod gennym ni'r cronfeydd wrth gefn hynny, onid yw?

Fe ddechreuaf drwy drafod yr asesiad gwariant safonol. I bob awdurdod lleol, bydd yn trafod y cyllid allanol ychwanegol, gan orffen gyda gallu awdurdodau lleol i godi arian o ffioedd a thaliadau'r dreth gyngor. Yr asesiad gwariant safonol, a elwir yn SSA, yw'r system ar gyfer dosbarthu adnoddau i awdurdodau lleol. System y Llywodraeth ar gyfer dyrannu grantiau yw'r SSA, yn seiliedig ar gyfrifiad o'r hyn y mae angen i bob awdurdod lleol ei wario i ddarparu lefel safonol o wasanaeth ar gyfradd gyffredin o'r dreth gyngor. At ddiben cyfrifo dyraniadau SSA unigol, mae llywodraeth leol yn cael ei thorri i lawr i 55 o feysydd gwasanaeth tybiannol.

Mae'n bwysig iawn cofio, fodd bynnag, bod elfennau'r awdurdodau ar gyfer y meysydd gwasanaeth unigol heb eu neilltuo. Mae eu ffigurau tybiannol yn gwasanaethu fel conglfeini ar gyfer cyfanswm yr SSA. Nid ydynt yn cynrychioli targedau gwariant ar gyfer gwasanaethau unigol, ac nid ydynt i fod yn argymhellol. Ond mae'n golygu, os ydych chi'n gwasanaethu ar awdurdod lleol neu'n Aelod yma a'ch bod chi eisiau edrych ar sut mae awdurdod lleol yn gwneud, gallwch weld beth yw eu SSA addysg, faint maen nhw'n ei wario, ac a ydyn nhw'n gwario mwy neu lai na hynny. Os ydyn nhw'n gwario llai na hynny, efallai y byddwch chi eisiau gofyn pam.

Pan oeddwn i'n ymwneud â chynnal a chadw priffyrdd, aethom o 52 y cant o ran poblogaeth a 48 y cant o ran hyd ffyrdd i 50 y cant ar gyfer y ddau. Fe symudodd hynny £700,000 o ardaloedd trefol mawr fel Abertawe a Chaerdydd i ardaloedd gwledig fel Powys a Gwynedd. Gall newidiadau bach gael effaith sylweddol ar yr asesiad gwariant safonol cyffredinol. Mae'r cynnydd yn yr asesiad gwariant safonol ar gyfer 2022-23 yn amrywio rhwng 5.6 y cant yn Rhondda Cynon Taf a 7.1 y cant yng Nghasnewydd. Mae'r asesiad gwariant safonol y pen i bob cyngor yn amrywio rhwng £2,520 ym Mlaenau Gwent a £2,049 ym Mynwy.

Mae dull dosbarthu ar wahân yn bodoli ar gyfer pob elfen o wasanaeth er mwyn dosbarthu'r cyfanswm ar draws yr awdurdodau. Mae gan y dull hwn ddau gategori: fformiwla yn seiliedig ar ddangosyddion o angen, a dosbarthiad yn seiliedig ar wariant gwirioneddol neu amcangyfrifon o wariant. Seiliedig ar fformiwla yw'r gorau, a'r un y mae pobl eisiau ei weld yn cael ei ddefnyddio fwyaf. Rwy'n siŵr bod Gweinidogion Llywodraeth Cymru wedi cael llond bol ohonof i yn gofyn am hyn, ond pam na allan nhw gyhoeddi eu gwaith? Pam na allan nhw gyhoeddi sut y gwnaethon nhw gyfrifo pob elfen o'r asesiad gwariant safonol ar gyfer pob awdurdod lleol? Bydd gennych chi, bob amser, bobl yn dweud eu bod wedi cael eu tanariannu, oherwydd y cyfan rydych chi'n ei gael yw rhif ar y diwedd, a phan fyddwch chi'n cael rhif ar y diwedd a dydych chi ddim yn hoffi'r rhif hwnnw, rydych chi'n dweud ei fod yn anghywir. Ond pam na allwch chi gyhoeddi'r ffigurau? Maen nhw gennych chi, maen nhw yna; ni allech chi lunio'r asesiadau gwariant safonol hebddyn nhw. Felly, plîs, cyhoeddwch nhw.

Mae'r cyllid allanol cyfanredol yn cael ei gyfrifo o'r asesiad gwariant safonol a derbynebau'r dreth gyngor nominal y cynghorau. Mae'r rhain yn amrywio rhwng £2,049 y pen ym Mlaenau Gwent a £1,300 y pen ym Mynwy. Eto, cyhoeddir y ffigurau hyn ond nid y cyfrifiadau eto. Cyhoeddwch nhw. Wrth gymharu Blaenau Gwent â Mynwy, mae eiddo Blaenau Gwent i gyd bron yn y ddau fand isaf, tra bod y rhan fwyaf o eiddo yn Nhrefynwy ym mand E ac uwch, sy'n golygu bod mwy o gapasiti i godi arian ym Mynwy gyda'r un cynnydd canrannol yn y dreth gyngor. Felly, yr hyn yr wyf yn ceisio ei ddweud yw: allwch chi gyhoeddi'r cyfrifiadau, nid dim ond y canlyniadau terfynol?