Part of the debate – Senedd Cymru am 6:17 pm ar 8 Mawrth 2023.
Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd, a diolch am gyflwyno'r drafodaeth y prynhawn yma.
Rydym yn sefyll gyda'n holl gymunedau rhyngwladol sy'n gorfod gwylio a gweld eu pobl, ac fel rydych chi'n dweud, pobl—teulu a ffrindiau—sy'n dioddef. Rydym yn dangos undod fel unigolion, fel cymunedau, ac fel ffrindiau â'r rhai sy'n dal i ddioddef erledigaeth bob dydd. Mae Llywodraeth Cymru'n condemnio erledigaeth a thrais o bob math yn unrhyw ran o'r byd, a lle mae cynnen yn bodoli neu wedi bodoli, mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r ymdrechion i hyrwyddo cymod rhwng pobl a Llywodraethau.
Mae Cymru'n mwynhau cysylltiadau â llawer o genhedloedd ar draws y byd, gyda llawer ohonynt wedi penderfynu gwneud Cymru'n gartref iddynt, ac mae Cymru, ac fe fydd bydd bob amser, yn genedl groesawgar, lle sy'n hyrwyddo ac yn dathlu heddwch. Mae ein hanes yn tystio i hyn, fel rydych wedi ein hatgoffa heddiw, o Undeb Cynghrair y Cenhedloedd Cymru ac apêl heddwch menywod rhyfeddol y 1900au cynnar, i Urdd Gobaith Cymru, creu'r Academi Heddwch, i'r ymrwymiad heddiw i wneud Cymru'n genedl noddfa. Ac fel rydych chi wedi dweud, Llyr, mae cenedl noddfa yn golygu helpu unrhyw un sydd wedi ei ddadleoli neu sy'n ailgartrefu yng Nghymru i gael mynediad at wasanaethau ac integreiddio gyda chymunedau o'r diwrnod cyntaf ar ôl cyrraedd. Mae'n ymwneud â gweld y person cyn gweld eu statws mewnfudo. Mae'n ymwneud â chydnabod bod gan unigolion sgiliau a phrofiadau ac nid dim ond anghenion i'w diwallu. Mae'n ymwneud â harneisio'r cyfleoedd y mae mudo yn helpu i'w cyflwyno i'n heconomi ac i'n cymunedau, ac rydym yn genedl o undod, fel y dywedwch. Dyna oedd fy neges y bore yma mewn digwyddiad Diwrnod Rhyngwladol y Menywod, a drefnwyd gan Hwb Cymru Affrica, a oedd yn disgrifio rhai o'r prosiectau rydym yn eu cefnogi yn Affrica is-Sahara ar rymuso rhywedd.
Rwy'n ymwybodol fod gwrthdaro Nagorno-Karabakh yn gymhleth iawn, a dros y 30 mlynedd diwethaf, mae pobl wedi parhau i ddioddef oherwydd y gwrthdaro, sydd wedi bod yn gefndir i gysylltiadau rhanbarthol yn ystod y cyfnod hwn. Wel, fel rydym wedi dweud, ac fel rydym yn gwybod, Llywodraeth y DU sy'n dal yr awenau ar faterion tramor—mae wedi ei gadw'n ôl—ac mae Llywodraeth y DU wedi mabwysiadu rôl weithredol. Ac rwy'n deall bod eu safbwynt ar densiynau rhwng Armenia ac Azerbaijan ynghylch sefyllfa Nagorno-Karabakh heb newid. Ond mae Llywodraeth y DU, gyda llawer o'r gymuned ryngwladol, wedi bod yn glir fod cau coridor Lachin nawr, sy'n wythïen hollbwysig i mewn i Nagorno-Karabakh, yn gwbl annerbyniol, ac maent wedi galw dro ar ôl tro am agor y coridor.
Yr wythnos diwethaf, ar 2 Mawrth, dywedodd pennaeth dirprwyaeth y DU i'r Sefydliad Diogelwch a Chydweithredu yn Ewrop (OSCE) fod Llywodraeth y DU yn parhau i fod yn bryderus iawn ynghylch y tarfu parhaus ar goridor Lachin, ac anogodd weithredu ar unwaith i adfer llif nwyddau a phobl. Mae'r coridor wedi cael ei drafod yng Nghyngor Diogelwch y Cenhedloedd Unedig, ac mae'r ffaith bod hyn bellach wedi'i ddwyn ger bron y Llys Cyfiawnder Rhyngwladol, a dyfarniad wedi'i basio, yn atgyfnerthu'r angen i roi camau brys ar waith.
Nawr, fy nealltwriaeth i yw bod Llywodraeth y DU yn parhau i gefnogi ymdrechion rhyngwladol, gan gynnwys y rhai dan arweiniad yr UE ac OSCE, ac mae'n parhau i alw ar Lywodraeth Armenia a Llywodraeth Azerbaijan i weithio gyda'i gilydd i fynd i'r afael â'u pryderon, ac i gyflawni'r ymrwymiadau y mae'r ddwy ochr wedi'u gwneud. A thrwy gydol mis Chwefror, cyfarfu Gweinidogion y DU â chynrychiolwyr o Azerbaijan ac Armenia i drafod cynnydd ar drafodaethau heddwch, ac roedd hyn yn cynnwys teithio allan i Baku.
A diolch am godi pwysigrwydd cymorth dyngarol ar ôl y trais yn 2020. Y DU oedd y genedl gyntaf i ddarparu cymorth dyngarol ar ffurf £1 filiwn i Bwyllgor Rhyngwladol y Groes Goch, a nawr, drwy Gronfa Start, mae wedi dyrannu £350,000 i gefnogi'r rhai yr effeithiwyd arnynt gan gau'r coridor. Mae'r DU wedi ymrwymo i barhau i fonitro'r sefyllfa drwy eu hymgysylltiadau helaeth â gweithredwyr dyngarol, i barhau i adolygu'r angen am gymorth dyngarol pellach yn y dyfodol pe bai'r sefyllfa'n parhau i ddirywio. Ac mae'r adroddiadau fod troseddau rhyfel wedi'u cyflawni yn peri pryder mawr, ac rwy'n gwybod bod nifer o bobl yn poeni am y risg o hil-laddiad yn y rhanbarth.
O ran y Confensiwn Hil-laddiad, a lle mae tystiolaeth fod trothwyon wedi'u cyrraedd, rhaid i Lywodraeth y DU sicrhau bod camau priodol yn cael eu cymryd, a lle mae gan Lywodraeth y DU bryderon ynghylch ymddygiad milwyr, bydd y materion hyn yn cael eu codi'n uniongyrchol gyda'r Llywodraeth briodol.
Yn anffodus, Ddirprwy Lywydd, rydym yn gweld gwrthdaro mewn gormod o leoedd ar draws y byd. Caiff llawer ohono ei achosi gan gasineb, hiliaeth, diffyg addysg, ac amharodrwydd i wrando a gweithio gyda phobl. Mae Cymru bob amser wedi bod, ac yn parhau i fod yn genedl sy'n falch o agor ei drysau, yn enwedig i'r rhai sy'n ffoi rhag trais a chasineb, ac rydym yn falch o werthoedd cydraddoldeb, cydweithredu ac undod sy'n nodweddu'r Gymru rydym yn byw ynddi heddiw. Ond mae'n rhaid i hyn fod yn realiti i bobl, ac mae'n rhaid inni wrando ar y pryderon rydych chi wedi'u codi heddiw ynghylch y materion hyn.