Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Roedd yr ymateb iechyd y geg i 'Cymru Iachach' yn nodi sut y byddai gwasanaethau iechyd y geg a deintyddol yng Nghymru yn parhau i ddatblygu yn unol ag anghenion newidiol y boblogaeth. Mae ein gweledigaeth ar gyfer deintyddiaeth yn adeiladu ar athroniaeth gofal iechyd darbodus ac yn cydnabod yn llawn bod angen newid y system. Mae deintyddiaeth wedi bod yn un o'r gwasanaethau anoddach i'w adfer yn dilyn pandemig COVID-19 ac mae hyn yn esbonio, yn rhannol, pam mae pobl yn cael trafferth cael mynediad at ofal deintyddol y GIG. Ond, mae diwygio deintyddol yn mynd yn ei flaen yn gyflym, a hoffwn achub ar y cyfle heddiw i nodi sut mae'r Llywodraeth hon yn gwella mynediad at ofal deintyddol y GIG i'r rhai sydd ei angen fwyaf.

Yn gyntaf, rwy'n troi at fynediad i bobl nad ydynt wedi gallu cael lle mewn practis deintyddol y GIG. Rwyf wedi clywed datganiadau yn ddiweddar yn dweud bod deintyddiaeth y GIG yn system ddwy neu dair haen erbyn hyn. Y ffaith yw bod system ddeintyddol breifat wedi bod erioed, sydd ar gael i'r rhai sy'n dewis ei defnyddio ac sy'n gallu ei fforddio. Mae gofal iechyd preifat yn ddewis arall sefydledig, ac er y gallem anelu at ddarparu gofal deintyddol y GIG i bawb, mewn gwirionedd bydd yn well gan rai fynd yn breifat, gan greu marchnad ranedig.

Mae mynediad i bobl nad ydynt wedi bod at y deintydd yn rheolaidd wastad wedi bod yn broblem ers i gontract yr Unedau o Weithgaredd Deintyddol ddisodli’r broses gofrestru yn 2006. Rydym wedi cydnabod bod hyn yn broblem, ac wedi gweithredu amrywiad contract ar gyfer eleni, sydd wedi'i fabwysiadu gan 80 y cant o ddeintyddfeydd Cymru, gyda'r gofyniad i roi mynediad i gleifion newydd. Mae tua 140,000 o gleifion newydd bellach wedi cael eu gweld ers Ebrill 2022, a hynny'n sylweddol fwy nag yr oeddem wedi'i ragweld. Felly, nid ydym yn llywyddu dros greu system haenog. Yn hytrach, rydym yn mynd ati i gynyddu mynediad i'r bobl a gafodd eu heithrio o dan fodel contract blaenorol yr Unedau o Weithgaredd Deintyddol. Rydym yn cydnabod bod angen gwneud mwy o waith, a byddwn yn parhau gyda'r dull hwn yn y flwyddyn ariannol nesaf.

Mae honiadau bod y newid hwn wedi golygu bod pobl sydd wedi mynd at y deintydd yn rheolaidd dan anfantais, gan nad ydyn nhw'n gallu cael eu harchwiliadau ddwywaith y flwyddyn erbyn hyn. Bydd gan aelodau ddiddordeb gwybod bod canllawiau NICE a gyhoeddwyd yn 2004—18 mlynedd yn ôl—wedi argymell y gallai pobl â chegau iach fynd yn ddiogel cyhyd â 24 mis rhwng archwiliadau. Nid yw'r contract unedau o weithgaredd deintyddol yn gwneud dim i orfodi'r canllawiau hyn, ac yn gwobrwyo deintyddfeydd yn effeithiol am weld cleifion yn amlach nag sydd ei angen arnynt. Unwaith eto, mae hyn yn cael sylw drwy'r cynnig amrywiadau, lle mae practisau bellach yn cael eu talu am weld cleifion yn seiliedig ar sail risg ac anghenion unigol claf.

Yn y bôn, mae angen i ni ail-ddychmygu gwasanaethau deintyddol y GIG ar sail y dull risg ac anghenion hwnnw, gan ddefnyddio ein hadnodd ariannol sydd dan straen mawr i ddarparu gofal a thriniaeth i'r rhai sydd ei angen fwyaf. A dyna pam rydyn ni'n diwygio'r contract deintyddol. Mae'n newid sylfaenol i'r cleifion a'r proffesiwn deintyddol, lle gallwn ni, ac y byddwn ni, yn gwneud mwy i sicrhau bod y newid yn dderbyniol a bod pawb yn ei ddeall.

Naratif arall sy'n cylchredeg yw bod llawer iawn o ddeintyddion yn trosglwyddo eu contractau yn ôl ac yn troi at ddeintyddiaeth breifat yn unig. Mae rhai enghreifftiau o hyn, ond y gwir amdani yw bod 413 o gontractau yn weithredol ar 1 Ebrill 2022, ac yn ystod y flwyddyn hon mae llai nag 20 wedi'u trosglwyddo'n ôl, am resymau fel ymddeol, gwerthu practis neu fynd yn breifat. Mewn termau ariannol, mae hyn yn cyfateb i tua 3 y cant o wariant blynyddol ar Wasanaethau Deintyddol Cyffredinol. Mae'n bwysig cofio nad yw'r arian hwn cael ei golli ond mae'n aros gyda'r bwrdd iechyd er mwyn iddo ystyried y ffordd orau o gymryd lle'r gwasanaethau a gollwyd. Rwy'n sylweddoli y gall fod yn anesmwyth i gleifion pan fydd practis yn cau neu'n troi at fod yn breifat yn unig, ond gallaf eu sicrhau y bydd y gwasanaethau hynny'n cael eu disodli. Ond mae'n anochel y bydd bwlch yn y ddarpariaeth yn ystod y broses ail-gaffael. Mae'n galonogol bod y mwyafrif helaeth o anfanteision contract, yn enwedig y rhai mwy, yn cael eu hail-gomisiynu'n llwyddiannus, felly mae hyn yn dangos bod awydd i ddeintyddion ymgymryd â chontractau deintyddol newydd y GIG.