Part of the debate – Senedd Cymru am 4:48 pm ar 21 Mawrth 2023.
Dirprwy Lywydd, mae pob rhan o'r system gyfiawnder ar draws y Deyrnas Unedig wedi wynebu heriau sylweddol iawn yn sgil pandemig y coronafeirws, ac nid yw tribiwnlysoedd Cymru wedi bod yn ddim gwahanol. Caniataodd y newid cyflym i ffyrdd o weithio o bell i dribiwnlysoedd Cymru weithredu'n llawn drwy'r pandemig, ac mae'r defnydd parhaus o'r ffyrdd hynny o weithio o bell, gan wrthod y temtasiwn i ruthro yn ôl i achosion wyneb yn wyneb yn unig, wedi golygu nad yw oediadau ac ôl-groniadau yn gysylltiedig â'r pandemig wedi digwydd yma. Mae hyn er clod enfawr i'r rhai sy'n arwain ein tribiwnlysoedd ac mae'n adlewyrchu y gall penderfyniadau a wneir yng Nghymru yng ngoleuni anghenion Cymru gynnal mynediad pobl at gyfiawnder yn briodol.
Mae hynny'n dod a mi at y mater o ddiwygio. Felly, er ei fod er clod i bawb sy'n ymwneud â'n tribiwnlysoedd eu bod nhw wedi gallu gweithredu'n llwyddiannus, byddai pethau wedi bod yn llawer mwy effeithlon pe bai gennym ni strwythur tribiwnlysoedd cydlynol â rheolau a gweithdrefnau wedi'u symleiddio'n briodol. Bellach, mae gennym ni argymhellion ar gyfer diwygio gan y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru, yr oedd Syr Wyn wedi gwasanaethu arno fel comisiynydd, wrth gwrs, a chan Gomisiwn y Gyfraith, y bydd yr Aelodau yn gyfarwydd â'i adroddiad.
Yn ei adroddiad blynyddol, mae Syr Wyn yn ei gwneud hi'n eglur iawn, wrth fod yn ofalus i beidio â chrwydro i fyd dewisiadau gwleidyddol, nid yn unig bod diwygio ein tribiwnlysoedd yn ddymunol, ond yn angenrheidiol. Mae un o'r argymhellion a wnaed gan y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru, a hefyd gan Gomisiwn y Gyfraith, yn ymwneud ag annibyniaeth strwythurol uned Tribiwnlysoedd Cymru. Nid yn unig y mae hwn yn fater sydd wedi bod yn thema gyson ym mhob un o adroddiadau blynyddol y llywydd, mae'n un y mae'r llywydd wedi ei ailadrodd yn bersonol gerbron y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad. Y tro diwethaf i'r llywydd ymddangos gerbron y pwyllgor oedd ar y trydydd ar ddeg o'r mis hwn, pan ddywedodd nid yn unig bod yn rhaid i gyfiawnder gael ei sicrhau ond bod yn rhaid gweld bod cyfiawnder yn cael ei sicrhau trwy wneud y gwaith o weinyddu cyfiawnder sy'n cael ei wneud ar hyn o bryd gan uned Tribiwnlysoedd Cymru yn annibynnol ar y Llywodraeth, ac mae hwn yn safbwynt nad wyf i'n anghytuno ag ef. Fel y mae ein system o dribiwnlysoedd yng Nghymru o dan Ddeddf Cymru 2017 wedi datblygu, felly hefyd y mae swyddogaeth uned Tribiwnlysoedd Cymru o ran eu gweinyddu.
Wrth gwrs, mae Comisiwn y Gyfraith wedi darparu cyfres o argymhellion, a nododd ddiwygiadau strwythurol sy'n ofynnol i foderneiddio ein system tribiwnlysoedd. Yn 'Sicrhau Cyfiawnder i Gymru', fe wnes i ein bwriad i ddeddfu i greu system dribiwnlysoedd integredig yn eglur. Mae ailfodelu'r broses o weinyddu cyfiawnder yn rhan hanfodol o'n taith tuag at adeiladu seilwaith cyfiawnder i Gymru sy'n gallu rheoli'r ymwahaniad cynyddol y gyfraith oddi wrth Loegr. Mae'n briodol, wrth ddatblygu cynigion deddfwriaethol, ein bod ni'n ystyried yr holl opsiynau ar gyfer annibyniaeth system tribiwnlysoedd newydd Cymru, ac rwyf i wedi dweud o'r blaen, ac fe wnaf i ailadrodd eto: annibyniaeth farnwrol yw'r egwyddor ganllaw ar gyfer y ffordd y mae sefydliadau barnwrol yn cael eu cefnogi yng Nghymru ac y byddan nhw'n parhau i gael eu cefnogi, ac ni fydd hyn yn cael ei golli yn y gwaith yr ydym ni'n ei wneud ac yn paratoi i ddiwygio ein tribiwnlysoedd datganoledig yng Nghymru. Mae'r Llywodraeth wedi ymrwymo i'r gwaith hwn, a byddaf yn cyflwyno cynlluniau maes o law trwy gyhoeddi Papur Gwyn yn ystod y misoedd nesaf.
Bydd yr adroddiad blynyddol nesaf y byddwn ni'n ei dderbyn, wrth gwrs, gan lywydd newydd Tribiwnlysoedd Cymru—